نگاهی به ریشه های حاشیه نشینی در ایران/ تبریز پیشتاز ساماندهی سکونتگاه های غیرمجاز در کشور

گرچه به عقیده کارشناسان معضل حاشیه نشینی در نتیجه بی برنامگی و بی توجهی به توسعه متوازن در سطح کلان پدید آمده اما کلانشهر تبریز با اجرای برنامه های مختلف توانسته مقام نخست ساماندهی سکونتگاه های غیرمجاز در کشور را از آن خود کند.

 آی نیوز/ سید مرتضی مرتضوی: درحالی که برخی محافل به دلایلی مانند نداشتن اطلاعات کافی یا مقاصد دیگر، حاشیه نشینی را ناشی از عملکرد شهرداری ها می دانند کارشناسان اجتماعی و تاریخی، نقطه آغاز این معضل اجتماعی را از دوره اصلاحات ارضی و تداوم آن را در نتیجه غفلت از اجرای برنامه های عدالت محور و توانمندسازی اقشار پایین جامعه از سوی دولت های مختلف می خوانند.

به عنوان مثال، سجاد امیدوارفر، کارشناس جغرافیا و برنامه ریزی شهری در مقاله”نقش مدیریت شهری در مناطق حاشیه نشین” عواملی همچون رشد جمعیت،مهاجرت، مسائل اقتصادی،خلا قانونی و … را از مهم ترین عوامل توسعه روزافزون حاشیه نشینی می داند.

  سکونت روستاییان در مناطق حاشیه ای، سیاستی استعماری

 جلیل نائبیان، استاد رشته تاریخ دانشگاه تبریز است که معتقد است پدیده مهاجرت به شهرها و حاشیه نشینی، همزمان با اصلاحات ارضی در حکومت پیشین و اوایل سال ۱۳۴۲ شمسی شدت گرفت و بسیاری از مردم ساکن در روستاها، دام، منزل و تمامی ضروریات زندگی خود در روستا را فروخته و زندگی شهری را به زندگی روستایی ترجیح دادند.

وی شروع یکباره مهاجرت و سکونت روستاییان در مناطق کمتربرخوردار شهرها را به سیاست های استعماری و امپریالیستی آمریکا و برخی دیگر از کشورها ارتباط می دهد و می افزاید: در همین بازه زمانی بود که برخی صنایع مونتاژ در کشور ایجاد شد و بسیاری از جوانانی شهری و روستایی که جویای کار بودند در همین کارخانجات صنایع مونتاژ، مشغول به کار شدند.

 بر اساس گفته این استاد تاریخ، برخی کشورها از سال ها پیش برای نابودی کشاورزی و زندگی روستایی در ایران برنامه داشتند و با ایجاد و مشارکت در فعالیت واحدهای صنعتی مونتاژ توانستند تا حد زیادی، اهداف خود را محقق کنند. در حقیقت سیاست های امپریالیستی کشورها هدفی را دنبال می کرد که با تراکم جمعیت در مناطق شهری، میزان نارضایتی های عمومی و نافرمانی مدنی در طول زمان افزایش یابد که چنین نیز شده است.

 نائبیان با اشاره به امکان افزایش وابستگی به بیگانگان در صورت عدم مدیریت صحیح قضیه حاشیه نشینی و زندگی روستایی می گوید: در چند سال اخیر، جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که نیاز مردم به انواع میوه و محصولات کشاورزی را به راحتی تامین می کند ولی تحقق سیاست های امپریالیستی همزمان با اواسط سال های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ باعث وابستگی ایران به کشور ترکیه در زمینه خرید پرتقال و گندم شد.

کاهش خدمات رسانی به مردم، نتیجه افزایش مهاجرت از روستا به شهرها

 رضا همراز، جامعه شناس و استاد تاریخ نیز معتقد است: وقتی امکانات اولیه زندگی در روستاها موجود نباشد، طبیعی است که مهاجرت به شهرها افزایش و به تبع آن، ایجاد بافت های فرسوده و حاشیه نشین نیز به دلیل مشکلاتی همچون درآمد اندک و نبود اشتغال مناسب، افزایش خواهد یافت.

به گفته وی، اهمیت این معضل اجتماعی تا حدی است که اکثر دولت ها برای ساماندهی بافت های فرسوده و حاشیه نشین، برنامه هایی را طراحی و تدوین می کنند ولی در عمل به دلیل موازی کاری های متعدد، هر یک از دستگاه ها، دیگری را مقصر دانسته و سعی در این دارند که از انجام مسئولیت های خود در این زمینه و پاسخگویی به افکار عمومی در مواقع مورد نیاز، شانه خالی کنند.

همانگونه که گفته شد، با آغاز اصلاحات ارضی در ایران که توسط حکومت وقت و برای سرکوب انقلاب های دهقانی مطرح شد، مهاجرت این قشر به شهرها افزایش یافت.

مهاجران به دلیل توان کم مالی در مناطق کمتر برخوردار و حاشیه شهر سکونت یافته و دیری نپایید که در سایه بی توجهی مسئولان به افزایش مهاجرت کشاورزان به شهرها، صدها هزار نفر در سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه نشین سکونت یافتند به طوری که امروزه معضل حاشیه نشینی به یکی از اصلی ترین مشکلات کلانشهرهای کشور بدل شده است.

۴۰۰ هزار نفر در سکونتگاه های غیرمجاز تبریز زندگی می کنند/ تحویل ۱۷۵ واحد مسکونی به حاشیه نشینان

طبق اعلام مجید خدابخش، استاندار آذربایجان شرقی، از جمعیت یک و نیم میلیون نفری کلانشهر تبریز حدود ۴۰۰ هزار نفر در مناطقه حاشیه ای و سکونتگاه های غیررسمی زندگی می کنند.

وی با تاکید بر اینکه یکی از مهم ترین اولویت های دولت دوازدهم موضوع ساماندهی مناطق حاشیه نشین است می گوید: همزمان با دستور رییس جمهور برای اجرای طرح ملی بازآفرینی شهری، اجرای این طرح در تبریز نیز آغاز شده و ۶۰۰ واحد مسکونی در شهرک اندیشه تبریز و در مساحتی بالغ بر ۱۴ هزار متر در حال اجراست که پس از تکمیل آنها، فاز نخست جایگزینی واحدهای جدید الاحداث به جای خانه های غیرمقاوم و نامناسب متراکم در بافت حاشیه شهر آغاز می شود.

خدابخش ادامه می دهد: تا به امروز ۱۷۵ واحد مسکونی به حاشیه نشینان تبریز تحویل داده شده و در حدود ۶۰۰ واحد مسکونی جدید در شهرک اندیشه در حال احداث است.

به گفته استاندار آذربایجان شرقی، تا سال های آتی، ۱۰ هزار واحد دیگر به مردم ساکن در مناطق حاشیه نشین تحویل داده می شود.

وی با اشاره به اینکه طرح بازسازی بافت فرسوده و حاشیه‌نشین توسط شهرداری تبریز در سه منطقه آغاز شده خاطرنشان می کند: این طرح نیاز به سرمایه‌گذار دارد تا بهسازی بافت حاشیه‌نشینی انجام گیرد که این موضوع یکی از اولویت‌های دولت‌، شهرداری و شورای شهر است.

 بار خدمات رسانی به سکونت گاه های غیرمجاز بر دوش شهرداری/ تبریز پیشتاز ساماندهی سکونتگاه های غیرمجاز در کشور

 درحالیکه افزایش سکونتگاه های غیرمجاز و مناطق حاشیه نشین ناشی از عملکرد نامناسب سیاست های توسعه ای در سطح کلان بوده است اما بار خدمات رسانی و توانمندسازی این مناطق بر دوش شهرداری ها افتاده است.

با افزایش جمعیت در مناطق حاشیه نشین نیز روز به روز بر وظیفه دستگاه های خدمات رسان و نهادهایی همچون شهرداری افزوده می شود و مدیران شهری تلاش می کنند که گام های موثری را در راستای ارائه خدمات به مردم ساکن در این مناطق و کاهش فقر در جامعه بردارند.

واحدهای احداث شده برای ساماندهی حاشیه نشینان تبریز

شهردار تبریز با اشاره به ساخت و تحویل حدود ۱۷۵ واحد مسکونی به حاشیه نشینان در این شهر، می گوید: تاکنون اقدامات بسیار خوبی در زمینه ساماندهی محلات حاشیه نشین انجام شده است.

مهندس ایرج شهین باهر ادامه می دهد: بر اساس گزارش وزارت راه و شهرسازی، تبریز تنها کلانشهر کشور محسوب می شود که با احداث واحدهای مسکونی برای مردم ساکن در مناطق حاشیه نشین، اقدامات عملی در این راستا انجام داده است.

وی با بیان اینکه نتیجه اقدامات تخصصی شهرداری تبریز در زمینه ساماندهی حاشیه نشینی، کسب رتبه اول کشوری را برای تبریز به ارمغان آورده است تصریح می کند: نزدیک به ۲۰ هزار خانه در بافت حاشیه نشین تبریز وجود دارد و شهرداری تبریز تلاش می کند که در صورت همکاری سایر دستگاه های دخیل در این امر، برای ساماندهی کامل مناطق، محلات و بافت حاشیه نشین تبریز اقدام کند.

بر اساس گفته شهردار تبریز، شهرداری می تواند در صورت همکاری انجمن انبوه سازان مسکن، سرمایه گذاران و کارخانه داران حوزه راه و مسکن، بدون نیاز به بودجه دولتی، اهداف خود در مناطق حاشیه تبریز را پیش ببرد.