به مناسبت سالروز شهادت امام رضا(ع)؛ در ماتم عالم آل محمد

امام علی بن موسی الرضا(ع) در یازدهم ذی القعده ۱۴۸ هجری قمری در مدینه دیده به جهان گشود، پدر بزرگوار ایشان امام موسی کاظم(ع) پیشوای هفتم شیعیان و مادر ارجمندشان نجمه خاتون است.

نام مبارک امام(ع) «علی» و مشهورترین لقب ایشان «رضا» و «عالم آل محمد» به شمار می رود. ابوالحسن، ابوالحسن ثانی و ابوعلی کنیه ایشان و صابر، زکی، ولی، فاضل، وفی، صدیق، رضی، سراج الله، نورالهدی، قره عین المؤمنین، مکیده الملحدین، کفوالملک، کافی الخلق، رب السریر و رئاب التدبیر از دیگر لقب های امام رضا(ع) محسوب می شوند.

ابوالحسن در دوره ی کودکی از اندوخته های دانش پدر بزرگوارش بهره مند شد و سال ها در جوار هفتمین پیشوای شیعیان به هدایت مردم، تبیین معارف دینی و سیره نبوی پرداخت تا آن هنگام امام موسی کاظم(ع) به شهادت رسید و امام رضا(ع) ماموریت الهی و رسالت سنگین امامت را در ۳۵ سالگی بر عهده گرفت.

عالم آل محمد(ص) در دوره یی زندگی می کرد که حکومت بنی عباس با ظلم و ستم بر مردم و علویان حکم می راند و از آنجایی که مخالف ائمه معصومین بود، به آزار و اذیت آنان می پرداخت. امام رضا(ع) در مدت ۲۰ سال رسالت الهی خویش برای هدایت مردم و دفاع از حقانیت اسلام، شاهد خلافت هارون الرشید، امین و مامون عباسی بود.

هارون الرشید از همان ابتدا توطئه ی قتل امام(ع) را در سر می پروراند اما با مرگش و بر تخت نشستن امین فرزند وی، نقشه های او اجرا نشد. دیری نپایید که مامون برای رسیدن به خلافت، برادرش امین را به قتل رساند و در کنار وزیر با تدبیر خویش، فضل بن سهل شرایط حکمرانی بر کشور را فراهم کرد و بر تخت خلافت تکیه زد.

هنگامی که مامون به خلافت رسید، آشفتگی همه ی کشور را فرا گرفته بود و پایه های حکومت وی متزلزل شده بود، شورش های بسیار در خراسان علیه خلافت مامون، قیام علویان و نفوذ قدرت معنوی امام رضا(ع) در میان مردم سبب شد تا مامون احساس ترس کند. در چنین شرایطی مامون برای از میان بردن شورش ها و آرام کردن مردم، توطئه یی را طراحی کرد.

وی برای مستحکم کردن پایه های خلافت خویش خواهان واگذاری خلافت به امام رضا(ع) شد و در کنار آن از جایگاه امام(ع) برای آرام کردن علویان استفاده کرد.

مامون در نخستین اقدام با مشورت فضل بن سهل، امام رضا(ع) را به خراسان دعوت کرد. در ابتدا ضامن آهو دعوت مامون را نپذیرفت اما با اصرار پی در پی وی که همراه با تهدید بود، ایشان را مجبور کرد تا به دعوت مامون جواب مثبت بدهد.

پس از آن، امام رضا(ع) به مرو مرکز خلافت آن روز بنی امیه رفت و در آنجا با استقبال پرشور مردم به مجلس مامون که همه ی بزرگان و سران حکومت در آن جمع شده بودند، وارد شد و چون ساعتی گذشت مامون پیشنهاد خود را مطرح کرد و گفت: «…ای فرزند رسول خدا من به فضیلت، علم، زهد، پارسایی و خداپرستی شما پی بردم و دیدم تو از من به خلافت سزاوارتر هستی، اراده کردم که از خلافت کناره گیری کنم و آن را به شما تفویض کنم.»

امام رضا(ع) به مدت ۲ ماه از پذیرفتن این پیشنهاد خودداری کرد، اما با اصرار مامون، این مقام را پذیرفت و خلیفه ی بنی عباس، در رمضان ۲۰۱ هجری قمری ولایتعهدی امام(ع) را به صورت رسمی در همه ی سرزمین های اسلامی اعلام و به نام آن حضرت سکه ضرب کرد.

پس از مدتی با افزایش محبوبیت امام رضا(ع) نزد مردم، مامون که پایه های خلافت خویش را در خطر می دید، تنها راه چاره را در این امر دانست تا چهره ی ایشان را نزد مردم و بزرگان آن روز مخدوش سازد، بنابراین جلسه های مناظره ای را میان امام رضا(ع) و دانشمندان علوم مختلف از سراسر جهان تشکیل داد، اما با علم و تدبیر هشتمین پیشوای شیعیان این جلسه ها با پیروزی ایشان بر دانشمندان آن روزگار پایان یافت و همه ی نقشه های وی را بی اثر کرد و این گونه بر جایگاه علمی امام(ع) و محبوبیت ایشان نزد مردم افزوده شد تا آن هنگام که مامون عرصه سیاست و حکمرانی را بر خود تنگ دید و دیگر نتوانست وجود امام رضا(ع) را برتابد، بنابراین دستور داد تا امام رئوف را در سی ام صفر ۲۰۳ هجری قمری مسموم کنند و به شهادت برسانند. امروز بارگاه مقدس ایشان در مشهد مقدس زیارتگاه دوستداران اهل بیت(ع) است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز شهادت امام رضا(ع) به گفتگو با عذرا حسینی کارشناس امور دینی پرداخته است.

عذرا حسینی با بیان اینکه در ابعاد مختلف زندگی طبیعی است که بهترین الگوی ما ائمه معصومین باشند، گفت: بسیار باید تلاش کنیم تا از سیره ی ائمه معصومین بهره مند شویم. ضرورت دارد این الگوها را ثبت کنیم تا بتوانیم به خوبی از دانش ائمه معصومین بهره ببریم. سیره یعنی راه و روشی که ائمه معصومین در پیش می گیرند و باید از این راه و روش پیروی کنیم.

این کارشناس امور دینی با اشاره به اینکه ائمه ی ما لقب های بسیاری دارند و به مناسبت های خاص این لقب ها را به امامان نسبت می دهند، عنوان کرد: مشهورترین لقب امام(ع) «رضا» است. به قول مشهور این لقب را پیامبر اکرم(ص) به ایشان داده است. لقب زکی به معنی پاکیزه، ضامن آهو و غریب نیز از دیگر لقب های مشهور امام رضا(ع) به شمار می روند. اما لقب ضامن آهو نشانگر رئوف بودن هشتمین امام شیعیان است چنانکه برای حیوانات نیز ضمانت می کند.

وی در ادامه ی سخنانش با اشاره به اینکه امامان معصوم چون دریا و اقیانوس هستند، افزود: ما در برابر یک اقیانوس می توانیم یک لیوان آب برداریم یا یک دریاچه، شناخت ابعاد شخصیتی امام رضا(ع) بسیار گسترده است، قرار نیست همه ی این ابعاد برای ما روشن شود، اما ابعادی هستند که بعدها شناخته شدند و ما می توانیم به آن ها دست یابیم اما کوتاهی می کنیم. ابعاد وجودی ایشان آنقدر گسترده و وسیع هستند، ما هر چقدر تلاش کنیم همه ی آن ها را نمی توانیم بشناسیم.

عذرا حسینی سیره ی اخلاقی امام رضا(ع) را بسیار زیبا دانست و گفت: امام رضا(ع) را بر سر سفره ی غذایی دعوت می کنند که شخصیت های بسیاری از بزرگان، ثروتمندان تا فقرا بر سر این سفره حضور داشتند، امام(ع) در کنار فقرا نشست، به ایشان گفتند، جایگاه شما اینجا نیست، حضرت فرمودند، همه ی ما بنده ی خداییم و بدین ترتیب ضامن آهو امتیاز و برتری را به فقرا داد.

این کارشناس امور دینی سیره ی سیاسی امام رضا(ع) را پذیرش ولایتعهدی از طرف مامون دانست و بیان کرد: خلفای عباسی رابطه ی خوبی با ائمه نداشتند و مامون نیز با انگیزه های خودش امام(ع) را دعوت می کند و با این کار بسیاری از مشکلاتش حل و قیام ها خاموش می شود و همه سکوت می کنند.

مامون به مردم می گوید، چرا قیام می کنید، مگر نمی گویید الرضا من آل محمد، مگر به خلافت اولیاء و پیامبر راضی نیستید، ببینید من امامتان را آوردم، دعوت کردم، خلافت را به ایشان دادم و اینگونه مردم را آرام می کند اما وی درباره ی مساله ی ولایتعهدی، امام رضا(ع) را تهدید می کند، می خواهد دوستی اش را به ظاهر نشان دهد امام(ع) نیز می داند که مامون ایشان را برای مقاصد حکومتی خود دعوت کرده است و ضامن آهو به دلیل تهدید مجبور به پذیرش ولایتعهدی می شود، امام رضا(ع) می پذیرد اما بسیار خوب در برابر مامون موضع گیری می کند و مامون از کرده ی خویش پشیمان می شود.

موضع گیری های مستقیم و غیرمستقیم امام رضا(ع) را در چند نمونه بیان می کنم: امام رضا(ع) ولایتعهدی را پذیرفت اما موضع گیری کرد به عنوان نمونه می توان گفت که مامون می خواست به ظاهر نشان دهد که دوستدار امام(ع) است، اما امام رضا(ع) فرمود هنگامی که در مدینه بودم میان مردم جایگاه بالایی داشتم اگر فکر می کنی جایگاهی به من دادی، پیش از آن جایگاه من بهتر بود.

مساله ی پذیرش ولایتعهدی که امام رضا(ع) با تاخیر آن را پذیرفت، در واقع بیانگر این است که ایشان می خواست نشان دهد که اهل دنیا نیست و مامون به امام(ع) تحمیل کرده است.

عذرا حسینی در پایان سخنانش یکی از انگیزه های مامون را برای دعوت امام رضا(ع) به ایران، این امر دانست که بنا به گفته ی ائمه که ما حکومت بر دل داریم؛ هشتمین پیشوای شیعیان جهان نیز محبوب دل های مردم زمانه ی خویش بود و هنگامی که امام(ع) به ایران آمدند، ایرانیان که بسیار دوستدار ائمه بودند، شیفته ی اخلاق و سیره ی امام شدند. مامون می خواست محبت امام را از دل مردم بکاهد بنابراین به توطئه های مختلف متوسل شد و سرانجام تصمیم می گیرد امام را به شهادت برساند.

مامون با بقیه خلفا متفاوت است، وی در ظاهر امام(ع) را بسیار قبول دارد و به ایشان احترام می گذارد، در برابر مردم از خوبی های امام رضا(ع) می گوید و هیچ کس گمان نمی کند که مامون قاتل امام باشد و بسیار زیرکانه برای شهادت امام(ع) برنامه ریزی می کند. وی با سیاست بسیار، به صورتی انگور را مسموم می کند که نیمی از خوشه ی مسموم انگور طرف امام رضا(ع) است، نیمه ی سالم آن طرف خودش، خود مامون از آن می خورد تا کسی گمان بد نکند و مامون را قاتل امام(ع) نداند.

از:فاطمه مهدوی