وضعیت دریاچه‌ارومیه خوب است، اما ما کاری نکردیم

دریاچه ارومیه احیا می‌شود یا لااقل قرار است احیا شود؛ هر جور که باشد. ۱۰ سال بعد دریاچه ارومیه ۱۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب و ۴ هزار و ۳۰۰ کیلومتر مربع وسعت خواهد داشت. شاید آن موقع بتوان دوباره نام چی‌چست را بر او نهاد.

چی‌چست روزهای سختی را گذرانده و زخم‌های عمیقی برداشته است. زخم‌هایی که نفسش را بریده و تا حد مرگ شکنجه‌اش داده‌اند.

شهریور ماه سال ۷۹ بود که رئیس‌جمهور وقت دستور شوم ساخت پل میانگذر شهید کلانتری را صادر کرد تا این پل با نقض آشکار قوانین ملی و بین‌المللی حفاظت از محیط زیست و بدون در نظر گرفتن شرایط هیدرولیکی و ژئوتکنیکی پیچیده و منحصربفرد دریاچه تنها به خاطر کاهش مسافت بین دو شهر تبریز و ارومیه احداث شود و با توقف جریان طبیعی آب و ایجاد اختلال در مکانیزم انتقال اکسیژن و مواد غذایی به موجودات زنده درون دریاچه اولین زخم تاریخی را بر پیکره چی‌چست وارد آورد.

بیلان منفی آب‌های زیرزمینی کشور که از سال ۷۰ به بعد عدد قابل توجه ۳۲ میلیارد متر مکعب را نشان می‌داد نیز نتوانست در مسئولان حساسیت لازم را ایجاد کند و پسروی دریاچه ارومیه را به اثبات رساند.

در این سال‌ها به میزان ۷۵ میلیارد متر مکعب یعنی به اندازه دو برابر تاریخ، آب‌های استاتیک کشور به حراج می‌رود و به بهای تولید، خودکفایی و ایجاد اشتغال حق و حقوق نسل‌های بعدی پیش خور می‌شود تا خطرناک‌ترین بلای طبیعی کشور که همانا مرگ تدریجی دریاچه ارومیه است در شرف وقوع باشد.

برخورد سئوال برانگیز مسئولان با مسئله پسروی دریاچه ارومیه که هرگونه پرسش و پاسخ در این مورد را با دلهره و اضطراب همراه می‌کرد زخم دیگری بر پیکره این تالاب بین‌المللی که همچون نگینی فیروزه‌ای در سر ایران می‌درخشید وارد آورد تا باز هم از فروغ چی‌چست کاسته شده و دریاچه کم‌کم راه خاموشی را در پیش گیرد.

امیدها یکی پس از دیگری از حیات دوباره چی‌چست ناامید می‌شد و پیرمردان رنجدیده کشاورز چاره‌ای نمی‌دیدند جز اینکه ریه‌های خود را به استنشاق هوای تلخ نمکی عادت دهند و نسل‌های آتی خود را برای مواجهه با انواع بیماری‌های خطرناک حاصل از خشکی دریاچه آماده کنند. «دریاچه ارومیه» داشت می‌مرد و آذربایجان به کویر برهوت مبدل می‌گشت و در این مقطع سکوت بیشترین حرف را می‌زد تا چی‌چست مظلومانه در میان بی‌مسئولیتی مسئولان ذره ذره جان دهد و هزینه‌های احیاء دریاچه در آینده چند برابر و دشواری کار صدچندان شود.

اما دولت جدید که نام تدبیر و امید را بر روی خود نهاده تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه را به عنوان اولین مصوبه خود در کارنامه کاری خود ثبت می‌کند تا امیدی دوباره بر کالبد دریاچه ارومیه دمیده شود و آذربایجانی‌ها به تدبیر این دولت چشم بدوزند. کار مطالعاتی احیا انجام و به اتمام می‌رسد؛ اما در این مرحله نیز تخصیص اعتبارات مصوب به مانعی به نام «بروکراسی» بر می‌خورد و این بار دیوان سالاری دراز و طویل است که به چی‌چست دهن کجی می‌کند تا او به مدد نزول پی درپی رحمت خداوندی در پاییز ۹۳ صبر پیشه کند و همچنان منتظر اقدامات عملی دولتمردان تدبیر و امید باشد.

اعتبارات مصوبی که به موقع تخصیص نمی‌یابد

«اقداماتی که در یک سال گذشته در مورد احیای دریاچه ارومیه انجام گرفته و مطالعاتی که دانشگاه صنعتی شریف با همکاری سایر دانشگاه‌ها انجام داده و به جمع‌بندی هم رسیده کار جدید و لازمی بوده است.» این جمله‌ای بود که رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس و نماینده مردم تبریز در مجلس به خبرنگار فارس می‌گوید و می‌افزاید: به نظر من جلساتی که برگزار شده و پیگیری‌هایی که در رابطه با احیای دریاچه انجام گرفته جای تقدیر دارد اما در صحنه عمل تخصیص اعتبارات در حد وعده‌های داده شده نبوده است.

رضا رحمانی تصریح می‌کند: اگر ما بهترین نقشه را هم داشته باشیم ولی پولی برای اجرایی کردن آن نباشد راه به جایی نخواهیم برد؛ مطالعات و نتیجه‌گیری‌های خوبی انجام گرفته ولی متاسفانه بودجه عملیاتی که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی باید تامین می‌کرد تا ادارات ذی‌ربط اقدامات مقتضی را انجام دهند اختصاص نیافته است.

وی ادامه می‌دهد: به عنوان مثال در یکی از موارد در تابستان که بارندگی کم و بستر رودخانه‌های حوزه دریاچه به دلیل خشکی ارتباط‌شان با وسط دریاچه قطع شده بود حدود ۲۰ میلیارد تومان پول لازم داشتیم تا این مسیل‌ها را بازگشایی کرده و آب رودخانه‌ها را به سمت کاسه دریاچه (که آب دریاچه آنجا تجمع کرده است) هدایت کنیم که این میزان اعتبار تخصیص نیافت و زمان آن سپری شد.

نماینده تبریز، آذرشهر و اسکو در مورد برخی از شایعاتی که ممانعت نمایندگان از اجرای «طرح نکاشت» ستاد احیاء را برای جلب رای مردم عنوان می‌کنند، می‌گوید: این طبیعی است که نماینده با رای مردم انتخاب می‌شود و وظیفه ذاتی او ایجاب می‌کند درد مردم را درک و بازگو کند و حالا اگر هر کار نماینده را که براساس این وظیفه انجام می‌دهد به جلب رای نسبت می‌دهند منصفانه و منطقی نیست.

رحمانی اضافه می‌کند: اعتراض نمایندگان ارومیه به این دلیل بود که اعتقاد داشتند یک کشاورز تنها از طریق کاشتن امرار معاش می‌کند و بین کارشناسان هم در مورد اینکه اجرای طرح نکاشت تا چه حد می‌توانست در صرفه‌جویی آب تاثیر داشته باشد اختلاف وجود داشت؛ در مجموع اجرای این طرح در موقعیت فعلی را به صلاح نمی‌دانستند؛ در نتیجه اجرای این طرح که قرار بود طی دوسال (امسال و سال آینده) انجام شود منتفی شد.

وی در مجموع تلاش‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه را قابل تقدیر ارزیابی و خاطرنشان می‌کند: نتیجه دادن تمام کارها و بیان راه‌حل‌ها منوط به تخصیص اعتبارات به موقع است تا تلاش‌های ستاد احیاء تقویت و نتایج اقدامات برای مردم محسوس‌تر شود.

کارهای اجرایی جهاد کشاورزی طبق برنامه‌های ستاد احیاء پیش می‌رود

رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌شرقی در مورد اقدامات عملی انجام گرفته از سوی این سازمان برای احیای دریاچه ارومیه اظهار داشت: اقدامات جهاد کشاورزی تابعی از کارهای شرکت آب منطقه‌ای استان است که باید پهنه‌بندی توزیع آب را مشخص کند تا ما نیز از روی آن عملیات اجرایی خود را آغاز کنیم.

کریم مهری افزود: در همین زمینه نقشه مالکیت اراضی کشاورزی، وسعت زمین، الگوی کشت، نوع محصول تولیدی و میزان آب مصرفی باغداران و زارعان را در شهرستان بناب به میزان ۱۰۰ درصد و در ملکان تا ۸۵ درصد مشخص کرده‌ایم.

وی گفت: کارهای اجرایی سازمان مطابق با برنامه‌های ستاد احیاء پیش می‌رود و در سال گذشته نزدیک به ۴ میلیارد تومان اعتبار صرف کانال کاری آبیاری تحت فشار کردیم و در سال‌جاری هم هر کس علاقمند باشد تا سقف ۶ میلیارد تومان وام بلاعوض برای آبیاری تحت فشار در اختیار کشاورزان قرار می‌دهیم که به اعتبار دریاچه محدود نیست.

مهری یادآور شد: به عنوان متولیان بخش کشاورزی به هیچ وجه راضی نیستیم نکاشت اجرایی شود و چنین طرحی را پیشنهاد نکرده‌ایم؛ بلکه استفاده بهینه از آب مدنظر است که اگر اتفاق افتد نه تنها کاهش محصولات کشاورزی رخ نمی‌دهد بلکه می‌توانیم عملکرد واحد سطح را هم ارتقاء دهیم.

 رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه در مراغه، بناب و ملکان کانال‌های بتنی در حال احداث هستند، ادامه داد: جهادکشاورزی منبع آب را نمی‌شناسد و تعیین چاه‌های مجاز و غیرمجاز به عهده آب منطقه‌ای است و به هر حال قانون سازمان آب منطقه‌ای برای ما محترم و لازم الاجرا خواهد بود.

وی گفت: اگر آب منطقه‌ای ایستگاه‌های آب را مشخص کند ما نیز شبکه‌های آبرسانی آن را احداث می‌کنیم که در همین زمینه در نزدیک به هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی شهرستان ملکان از طریق اعطاء وام بلاعوض کانال گذاری ها انجام گرفته است.

این مسئول متذکر شد: حتی اگر هیچ کاری هم انجام نشود که می‌شود، اینکه بحث دریاچه ارومیه از یک مسئله امنیتی خارج شده و خبرنگار می‌تواند سئوال کند و مدیریت عالی استان و رئیس سازمان هم جواب می‌دهد، موفقیت بزرگی در احیاء دریاچه محسوب می‌شود.

۱۲ سال بعد آرتمیا در دریاچه ارومیه حیات می‌یابد

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه رودخانه اصلی ما یعنی آجی چای بیش از ۴۰ کیلومتر با دریاچه ارومیه فاصله دارد، اظهار می‌کند: وقتی در تبریز باران می‌بارد اگر مسیر رودخانه باز نباشد قطعا آب‌های سطحی حاصل از بارندگی به دریاچه ارومیه نخواهد ریخت.

غلامرضا هاشمی می‌افزاید: ممکن است در شهر تبریز دبی خوبی مشاهده شود ولی به هیچ وجه به دریاچه نرسد و علت این است که در مسیر برداشت‌هایی اتفاق می‌افتد و یا به دلیل اینکه رودخانه به طور کامل آزادسازی نشده، آب در برخی قسمت‌ها یا بخار می‌شود و یا به زیر زمین نفوذ کرده و به دریاچه نمی‌رسد.

وی تصریح می‌کند: در حال حاضر از تبریز تا دریاچه ۳ پروژه هدایت آب تعریف شده که به صورت کانال دو مقطعی اجرا می‌شود تا آب از طریق این کانال‌ها به شکل روان جاری و به دریاچه برسد.

هاشمی با بیان اینکه به غیر از مسائلی که بخش آب پیگیری می‌کند در ارتباط با احیای دریاچه مسئله مصرف بسیار مهم است و اگر ما مصرف خود را بهینه و صرفه‌جویی کنیم مطمئنا آب اضافی به سمت دریاچه روانه خواهد شد؛ خاطرنشان می‌کند: بیش از ۹۰ درصد آب ما در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که این مقدار می‌تواند با استفاده از روش‌های نوین آبیاری تا نصف کاهش یافته و مابقی به سمت دریاچه ارومیه جاری شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی در ادامه تشریح می‌کند: با وجود اینکه در قانون بودجه سال گذشته برای احیای دریاچه ارومیه ردیف مشخصی تعیین نشده بود با تدابیر انجام گرفته از سوی دولت از محل ماده ۱۰ و ۱۲ پروژه‌های تعریف شده دارای کد، اعتبارشان مشخص و به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد.

این مسئول می‌افزاید: تخصیص بودجه بخش اول در هفته‌های گذشته به دستگاه‌ها انجام گرفته و دستگاه‌ها با دقت و سرعت تمام اقدامات اجرایی را آغاز کرده‌اند به طوریکه شرکت آب منطقه‌ای آزادسازی «آجی‌چای» را از چند هفته پیش آغاز کرده و در اوایل دی ماه مراحل انتخاب پیمانکار در سه نقطه نهایی می‌شود و کارها به سرعت ادامه می‌یابد.

وی با بیان اینکه کل اعتبارات احیای دریاچه ارومیه در سال‌جاری بالغ بر ۷۶۰ میلیارد تومان است که با استفاده از مکانیزم‌هایی از ردیف‌های متمرکز تخصیص می‌یابد، یادآور می‌شود: ۱۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان در بخش تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی اختصاص یافته و این در حالی است که بازگشایی مسیل‌ها دارای اعتبار جداگانه ایست.

هاشمی تاکید می‌کند: این اعتبارات در سال‌های بعدی در لایه‌های بودجه‌ای لحاظ شده و ممکن است چندین برابر شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی اظهار داشت: احیای دریاچه ارومیه یک برنامه ۱۳ ساله خواهد بود که یکی از پروژه‌های تعریف شده آن انتقال آب است که حدود ۵، ۶ سال طول می‌کشد سازه‌های چنین پروژه‌ای تکمیل و انتقال آب میسر شود.

وی می‌افزاید: به تدریج با کاهش مصرف و رهاسازی آب به دریاچه ارومیه در حدود ۱۲ سال بعد شاهد حجمی از آب در دریاچه خواهیم بود که آرتمیا بتواند به حیات خود ادامه دهد.

از هر منبعی که بتوانیم به سمت دریاچه آب می‌رسانیم

اما استاندار آذربایجان‌شرقی که پیش از این اعلام کرده بود «دریاچه ارومیه را احیا خواهیم کرد و به همین خاطر به آذربایجان آمده‌ایم؛» در تشریح اقدامات عملی انجام شده احیای دریاچه ارومیه در استان می‌گوید: در برنامه ۷ ساله احیای دریاچه ارومیه برای هر سال برنامه معینی لحاظ شده و در سال اول هدف نگهداشت و حفظ وضع موجود است تا دریاچه مرطوب بماند و امکان احیا از بین نرود.

اسماعیل جبارزاده با اشاره به اجرای طرح بهکاشت در حوزه دریاچه تصریح می‌کند: سازمان‌های جهادکشاورزی، منابع طبیعی و آب منطقه‌ای در مورد تغییر روش‌های آبیاری و لایروبی مسیل‌ها وارد عمل شده و در ۱۲ هزار هکتار از اراضی حاشیه دریاچه این برنامه‌ها اجرا می‌شود که سهمیه امسال استان ما ۳ هزار هکتار است.

وی می‌افزاید: نقشه مالکیتی ۷ هزار هکتار از اراضی ملکان و یک هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی بناب را تهیه کرده‌ایم؛ به هرحال مراحل مقدماتی زیادی لازم است تا اراضی که کار احیا در آن اجرا می‌شود احصاء و الگوی کشت و میزان آب مصرفی آنها معین شود که بخش عمده‌ای از این مراحل مقدماتی طی شده است.

جبارزاده با بیان اینکه در رابطه با آبیاری تحت فشار شناسایی کل اراضی انجام گرفته و محدودیتی از لحاظ تخصیص اعتبار نداریم، یادآور می‌شود: در زمین‌هایی که آبیاری آنها از طریق چاه نبوده و با استفاده از جوب صورت می‌گرفت روش آبیاری کم‌فشار به مورد اجرا گذاشته شده و در مجموع می‌توان گفت برنامه سال اول احیا که مرطوب نگه‌داشتن سطح دریاچه است مو به مو اجرا می‌شود.

استاندار آذربایجان‌شرقی در پاسخ به خبرنگار فارس در مورد چگونگی انتقال آب به دریاچه که ضرورت فعلی آن است تشریح می‌کند: امسال در پشت سد شهید مدنی آبی ذخیره‌سازی نمی‌کنیم و این سد را باز و مسیر را هم لایروبی کرده‌ایم تا هرچه آب به این سد روانه شود مستقیم به دریاچه ارومیه بریزد؛ تمامی سیلاب‌ها و آب‌های سطحی را هم به شکلی به دریاچه هدایت می‌کنیم.

وی اضافه می‌کند: در نظر داریم فاضلاب تبریز را هم به نحوی که قابل انتقال به دریاچه باشد تصفیه و به دریاچه هدایت کنیم و از هر منبعی که بتوانیم به سمت دریاچه آب خواهیم فرستاد.

جبارزاده اظهار داشت: در استان‌های دیگر هم همینطور است. مثلا برای انتقال آب از زاب به دریاچه لازم است حفاری‌ها و تونل‌گذاری‌های مربوطه انجام شود که در این ارتباط دستگاه تی.بی.ام خریداری شده که پس از حفاری و کانال‌گذاری آب این رودخانه نیز به دریاچه ارومیه هدایت خواهد شد.

آنچه از ظواهر امر پیداست دولت مصمم است دریاچه ارومیه را احیا کند و با وجود همه موانع و کمبود اعتباراتی که با آن مواجه است کار احیاء را به جد پیگیری می‌کند و با ترسیم وضعیت ۱۰ سال بعد دریاچه ارومیه امیدهای تازه ای در مردم ایجاد می‌کند. چاره‌ای نیست ۱۰ سال منتظر می‌مانیم تا با بارش یک هزار و ۲۷۴ میلیمتر باران، حجم آب دریاچه به ۱۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب با شوری ۲۵ درصد و سطح ۴ هزار و ۳۰۰ کیلومتر برسد و آرتمیا به حیات خود در این دریاچه ادامه دهد. آن زمان شاید چی‌چست بتواند هویت پر افتخار گذشته خود را بازیابد و مظلومیت خود را در این ۱۵ سالی که بر او رفت به باد فراموشی سپارد. ۱۰ سال بعد نگین فیروزه‌ای ایران زمین دوباره طلوع خواهد کرد.

، با همه این سخن‌ها و اعتبار تخصیصی دولت رضا عرب سخنگوی ستاد احیای دریاچه ارومیه در سفر به تبریز‌ گفت: وضعیت دریاچه در حال حاضر خوب است و من همین جا اعلام می‌کنم که این موضوع هیچ ربطی به طرح‌های ما ندارد چرا که هنوز طرح‌های ما اجرایی و عملیاتی نشده است و وضعیت کنونی فقط لطف خداوند بود.

وی با بیان اینکه در کل کشور نیز ۸۵ درصد استفاده شده است، افزود: یعنی وضع دریاچه ارومیه از کل کشور بهتر است ولی باید توجه داشت که ما در اینجا یک غول خفته‌ نمکی داریم.

اتصال زرینه‌رود به سمینه‌رود از اول اسفند آغاز می‌شود

عرب با اشاره به اینکه امسال در مورد غبارهای نمکی نگرانی کمتری وجود دارد، اظهار کرد: اتصال زرینه‌رود به سیمینه‌رود از اسفندماه آغاز می‌شود که این آب به بخش اصلی دریاچه می‌ریزد.

سخنگوی ستاد احیای دریاچه ارومیه یادآور شد: باید به دو موضوع توجه کنیم که یکی تثبیت ریزگردها به ویژه در آذربایجان‌شرقی است و دوم اینکه باید قسمت اصلی دریاچه را حفظ کنیم چرا که الان ۵۰۰ گرم در لیتر نمک دارد و اگر رسوب کند نیمی از آن تبدیل به نمک می‌شود.