۴ علت اصلی آلودگی در آذربایجان شرقی زیر ذره‌بین نمایندگان و متولیان

اولین برنامه از سلسله برنامه‌های دانشجوی مطالبه‌گر در گام دوم انقلاب اسلامی با موضوع محیط زیست آذربایجان شرقی چالش‌ها و فرصت‌ها با حضور دو تن از نمایندگان مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌ شرقی و سرپرست پژوهشکده مهندسی و علوم آب دانشگاه تبریز برگزار شد، در این برنامه هر چهار نفر ضمن اعلام نظر در حوزه چالش‌های زیست محیطی آذربایجان شرقی به سوالات همدیگر و حاضران در این جلسه‌ نیز پاسخ دادند.
احمد علیرضا بیگی، نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی در این برنامه با اشاره به اهمیت موضوع حفاظت محیط زیست به دلیل نقش آن در حیات بشر، اظهار کرد: موضوع اشتغال، سرمایه‌گذاری و توسعه برای پاسخگویی به نیازهای جامعه امری اجتناب ناپذیر است، البته تهدیدهایی هم برای بشر دارد، از این رو باید برنامه‌ها، ضامن‌ها و نرم افزارهایی برای پایش این اقدامات داشته باشیم.

وی با برشماری پالایشگاه و پتروشیمی تبریز، معدن اندریان و کارخانه کاوه سودا به عنوان چهار منبع مهم در آلودگی آذربایجان شرقی، اظهار کرد: مستنداتی در این حوزه دال بر قصور سازمان حفاظت محیط زیست داشتیم که در اختیار دستگاه قضا قرار داده‌ایم و بارها آن را رسانه‌ای کرده‌ایم؛ با تکمیل گزارش، آماده صدور قرارهای تامینی توسط دستگاه قضا هستیم.
وی با انتقاد از سازمان محیط زیست در برخورد با پالایشگاه و پتروشیمی تبریز به عنوان منابع اصلی آلایندگی هوای این شهر، گفت: آمارها حکایت از این دارد که پایشگرهای پیشرفته از جانب واحدهای صنعتی در استان به ویژه در تبریز نصب شده، اما خروجی آن‌ها با علامت سوال مواجه است، چرا که پایشگرها نه در کانون‌های آلایندگی، بلکه بیشتر در مکان‌هایی که آلایندگی در نقاط وجود ندارد، نصب شده‌اند.
بیگی خاطرنشان کرد: آمارها همچنین نشان می‌دهد که بیشترین میزان خرید پایشگرها را داشته‌ایم، اما اخطاری به واحدهای صنعتی مانند پالایشگاه و پتروشیمی و معدن اندریان که آلاینده بودن آن‌ها محرز شده، داده نشده؛ واحدهای آلاینده مانند پتروشیمی و پالایشگاه تبریز و سیمان صوفیان بر اساس مستندات با وجود آلاینده بودن به عنوان واحد سبز معرفی شده‌اند و دریافت عوارض آلایندگی و اخطاردهی در این واحدها هم انجام نشده است؛ حال باید ببینیم که مدیرکل جدید اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌ شرقی در برخورد با تخلفات گذشته چه اقداماتی را انجام خواهد داد.
نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه آلایندگی کارخانه کاوه سودا ناشی از مسائل زیست محیطی بود که با وجود محرز بودن، چندین سال برای اثبات آن  تلاش کردیم، اظهار کرد: سازمان حفاظت محیط زیست با وجود انجام آزمایشات توسط آزمایشگاه خودشان زیر بار آلاینده بودن کاوه سودا نمی‌رفت و ما مجبور شدیم موضوع را در مجمع نمایندگان مطرح کنیم. از این رو دانشگاه تبریز به عنوان واسطه بین ما و سازمان حفاظت محیط زیست وارد میدان و مقرر شد مطالعات و تحقیقات را در این مورد انجام دهد که البته نتایج مطالعات بسیار دیر منتشر شد.
بیگی با تشریح در دست داشتن مستنداتی مبنی بر وجود تخلف در معدن طلای اندریان و نقش آن در آلایندگی آب‌های زیرزمینی و تقدیم مستندات به دستگاه قضا، گفت: باز کردن ژئوممبران و استقرار هیپ در معدن طلای اندریان نباید به این صورت انجام می‌شد؛ سازمان حفاظت محیط زیست نظارت لازم را در این حوزه نداشته و خاکبرداری‌ها غیر استاندارد بوده و رطوبت و نم کاملا مشخص است.
وی با استناد به نتایج نمونه‌ها و اسناد آزمایشگاه سازمان حفاظت محیط زیست و نمونه‌های برگرفته شده از مقدار سیانور موجود در رواناب‌های پیرامون حاجیلار چای، بیان کرد: نتایج حاصل از این مطالعات نشان می‌دهد که مقدار سیانور موجود در رواناب‌های زیرزمینی ناشی از روش‌های استحصال غیر استاندارد در معدن طلای اندریان حیات را مورد تهدید قرار داده و تلف شدن تعدادی از احشام اهالی منطقه یکی از تبعات آن بود که مستندات لازم در این خصوص در اختیار مراجع قضایی قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه اداره کل محیط زیست در این حوزه‌ها  قصور کرده است، اظهار کرد: پس از سه سال پافشاری شاهد برکناری مدیر کل سابق این اداره کل بودیم؛ معدن طلای آستارگان از جهت زیست محیطی دچار اشکالاتی است و پیگیر چگونگی واگذاری‌اش هستیم و دیوان محاسبات هم در خصوص ابطال واگذاری، رای داده است.
نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی در خاتمه متذکر شد: برآورد مربوط به مخزن و منبع ذخیره معدن آستارگان ۴۴۰۰ کیلوگرم بوده که دولت فقط توانسته است عوارض ۴۰۰ کیلوگرم را اخذ کند، اما چرا نتوانسته عوارض استحصال و برداشت چهار تن طلا را اخذ کند؟ علامت سوال جدی در این خصوص وجود دارد که از وزارت صمت در سطح کشور و استان پیگیری می‌کنیم.
اقتدار مدیریت استان در معدن اندریان زیر سوال رفته است
سید محمد رضا میرتاج‌الدینی، نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی نیز در ادامه این برنامه با بیان این که نظارت بر عملکرد مجریان و مسائل کشور در حوزه انتخابیه مورد نظر یکی از وظایف نمایندگان مجلس به عنوان وکلای ملت است، اظهار کرد: محیط زیست سرآمد بوده و باید مورد توجه نمایندگان قرار بگیرد؛ محیط زیست در اسناد بالادستی چه در قانون اساسی و چه در سیاست‌های کلی ابلاغی رهبر معظم انقلاب از مسایل حاکمیتی است که نمی‌شود نسبت به آن عدول کرد و باید سایر مسائل را بر اساس هم محیط زیست معنا و تفسیر کرد.
وی با تاکید بر اینکه محیط زیست باید اصل حاکم بر صنعت، تولید و اشتغال باشد، افزود: استعلام از محیط زیست و اخذ مجوز در شروع هر کار صنعتی به ویژه معادن باید در اولویت صنایع قرار بگیرد، اما در خصوص معدن طلای اندریان این مجوز از طرف محیط زیست صادر نشده و این‌ها بدون مجوز محیط زیست کار را شروع کرده‌اند؛ علاوه بر استعلام از محیط زیست در شروع کارهای اقتصادی، صنعتی و معدنی راهکارهای مورد نیاز برای رعایت دستورالعمل‌ها و ضوابط محیط زیستی هم در حین عمل باید رعایت شود.

وی در ادامه با اشاره به موضوع آلایندگی واحدهای تولیدی و صنعتی بزرگ، اظهار کرد: در خصوص پتروشیمی تبریز نزدیک به ۱۰۰ میلیارد تومان برای جمع آوری گازهای فشرده در محیط و اطراف این کارخانه با یک سیستم فناوری جدید و گسترده هزینه شده است که اداره کل محیط زیست پس از این اقدام باید گزارش دهد که آیا درصد آلایندگی پایین آمده یا نه؟
میرتاج‌الدینی با تاکید بر ضرورت توسعه پایدار و حفظ واحدهای صنعتی ارزشمند، خاطرنشان کرد: اشکالات زیست محیطی با دستگاه‌های قوی و مکش کننده باید انجام شود؛ سازمان حفاطت محیط زیست، ضمن برخورد قاطع و مستحکم، از رعایت اصول زیست محیطی چشم پوشی نکند؛ اداره کل محیط زیست همچنین در خصوص تغییر کیفیت و آلوده شدن و تغییر سفره‌های آب زیرزمینی توسط واحدهای کوچک و بزرگ صنعتی بدون رعایت شرایط استاندارد، مطالعه‌ی جدیدی انجام دهد.
میر تاج‌الدینی در ادامه با اشاره به آلودگی‌های زیست محیطی معدن طلای اندریان و با بیان اینکه تخریب محیط زیست در اندریان اتفاق افتاده و واقعیت دارد، خاطرنشان کرد: پیگیر این موضوع از وزارت اطلاعات، وزارت صمت، وزارت دادگستری و وزارت کشور هستیم و وزارت اطلاعات به سوالات ما در این خصوص جواب داد، اما از جواب‌های وزارت صمت قانع نشده‌ایم و ممکن است موضوع به صحن علنی مجلس هم کشیده شود.
وی با بیان اینکه روش‌های استحصال طلا در معدن طلای اندریان، قدیمی بوده که منجر به تخریب محیط زیست می‌شود، متذکر شد: زیرساخت‌های مورد استفاده در این روش باید به شکلی باشد که به هیچ وجه امکان نشت سیانور به سفره‌های آب زیرزمینی وجود نداشته باشد؛ اداره کل محیط زیست در چند ماه گذشته به این موضوع ورود کرد و تعدادی از احشام اهالی منطقه با استفاده از آب نشتی، تلف شدند و نتایج نمونه برداری‌های دامپزشکی تهران نیز نشان داد که تلف شدن احشام ناشی از سیانور بوده است.
وی با اشاره به اینکه استانداردهای زیست محیطی لازم در استحصال طلا از معدن اندریان در گذشته رعایت نشده است، گفت: جای سوال از مدیریت استان وجود دارد که چرا مسائل زیست محیطی رعایت نشده بود، حال سوال اینجا است که چرا در موارد مشابه مانند معدن زرشوران و مزرعه شادی از این خبرها نیست و چرا همچنان از فرآیندی منسوخ در این معدن استفاده می‌شود.
میرتاج‌الدینی در بخش پایانی سخنانش خاطرنشان کرد: اقتدار مدیریت استان در معدن اندریان زیر سوال رفته است، اگر نتوانیم چارچوب قوانین را حفظ کنیم، این چه نوع اقتداری است که همه اعم از استاندار تا نمایندگان و دیگر مسئولان ایراد می‌گیرند، اما کسی کاری نمی‌کند؟
من پتروشیمی و پالایشگاه تبریز را به عنوان صنعت سبز معرفی نمی‌کنم
حسن عباس‌نژاد، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی نیز در بخش دیگری از این جلسه با بیان اینکه امروزه سه منبع انسانی، طبیعی و ذخایر ژنتیکی به عنوان سرمایه‌های یک جامعه متمدن به شمار می‌آیند، اظهار کرد: طی سال‌های گذشته وضعیت خوبی در خصوص ذخایر ژنتیکی و منابع طبیعی ایجاد نکردیم و بسیاری از شاخص‌های حوزه محیط زیست در استان ما خوب نیست و با تخریب محیط زیست و زیستگاه‌ها، نابودی تنوع زیستی و جنگل‌ها در سطح کشور و استان مواجه هستیم که این روند، وضعیت ما را در جامعه بین‌‍‌المللی تنزل می‌دهد؛ مسایل محیط زیستی با مسائل سیاسی و اجتماعی در ارتباط بوده و هر یک از آن‌ها دچار تزلزل شود، سایر حلقه‌ها را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.
وی با اشاره به اصل ۵۰ قانون اساسی، خاطرنشان کرد: این اصل نشان می‌دهد که حفاظت از محیط زیست وظیفه ذاتی تمامی شهروندان بوده و باید از ظرفیت‌های مردمی و تشکل‌های دانشجویی و مردمی نیز در حوزه محیط زیست استفاده کنیم؛ آلودگی محیط زیست ممنوع بوده و توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست وظیفه همگانی است.

عباس‌نژاد با بیان اینکه برخی صنایع در کشور ذاتا آلاینده هستند، اظهار کرد: اگر محیط زیست گفت “صنایع آلاینده نیستند”، باور نکنید، چرا که فرایند برخی صنایع آلاینده است که پتروشیمی و پالایشگاه تبریز هم از این قاعده مستثنی نیستند و آلوده بودن این دو واحد از سال ۹۲ به سازمان امور مالیاتی کشور اعلام شده است.
وی با تاکید بر اینکه پالایشگاه و پتروشیمی در هیچ یک از نقاط دنیا در جوار شهری با جمعیتی بالغ بر سه میلیون نفر احداث نمی‌شود که در مسیر جهت باد قرار گرفته باشد و باد هرگونه آلودگی را به داخل شهر بیاورد، از این رو باید نظارت بیشتری بر این دو واحد صنعتی داشته باشیم، متذکر شد: تمامی گازهای خروجی واحدهای فرآیندی پالایشگاه تبریز به واحدی به نام زباله‌سوز و گازسوز (incinerator) منتقل می‌شود؛ پایشگر باید بر روی این بخش، به عنوان آلوده‌ترین بخش نصب شود که در پالایشگاه چنین چیزی نداریم و ما پیگیر این مسئله هستیم؛ عمده علت شکایت و انتقاد اهالی کجووار تبریز هم از گازهای ناشی از بخش اینسینراتور پالایشگاه است، این بخش باید به طور مستمر و آنلاین پایش شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خاطرنشان کرد: یا باید پالایشگاه و پتروشیمی تبریز را از جا کنده و به جای دیگری منتقل کنیم که در این صورت نیاز به صرف هزینه‌ای برابر با احداث پنج واحد پالایشگاه و پتروشیمی داریم و یا باید نمایندگان و برنامه‌ریزان جریان توسعه در استان را طوری طراحی کنند که فعالیت‌های تهدید کننده محیط زیست برای واحدهای صنعتی، گران تمام شود؛ من پتروشیمی و پالایشگاه تبریز را به عنوان صنعت سبز معرفی نمی‌کنم.
وی گفت: عوارض آلایندگی به محیط‌زیست برنمی‌گردد و به خزانه می‌رود؛ از نمایندگان مجلس تقاضا داریم تا برای صرف عوارض آلایندگی برای توسعه پایدار در استان و بازگشت آن به محیط زیست تلاش کنند.
عباس‌نژاد در ادامه با بیان اینکه مجوز انتقال پساب کارخانه کاوه سودا به دلیل شباهت ترکیباتشان توسط سازمان حفاظت محیط زیست و در چندین دولت قبل صادر شده بود، گفت: گفته می‌شد که خواص و پارامترهای پساب کاوه سودا شبیه آب دریاچه ارومیه است و پساب می‌تواند در اراضی اطراف دریاچه رهاسازی شود؛ کاوه سودا برای فعالیت چاره‌ای جز استفاده از لاگن ندارد، اما این واحد آلاینده اعلام شده است و ما با کسی عقد اخوت نبسته‌ایم و با هر جایی که آلاینده باشد، برخورد خواهیم کرد. در سال‌های گذشته اعلام شد که این واحد ۳۰۰ هکتار از اراضی را آلوده کرده است و تا زمانی که این آلایندگی برطرف نشود، پیگیر خواهیم بود.
عباس‌نژاد خاطرنشان کرد: سازمان جهاد کشاورزی گزارش داده بود که آلودگی اراضی ناشی از کاوه سودا نداریم و همچنین اداره آب نیز گفته بود که آلودگی آب‌های زیرزمینی در منطقه کمتر شده است تا اینکه از مطالعات دانشگاهی تبریز استفاده کردیم؛ در مطالعات دانشگاه تبریز به عنوان یک مرکز معتبر علمی شک نمی‌کنیم و بر اساس نتایج با واحدهای آلاینده برخورد خواهیم کرد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان در ادامه با تاکید بر این که فلسفه وجودی کارخانه طلای اندریان در آن منطقه از ابتدا اشتباه بوده است، گفت: شرایط زمین شناسی و توپوگرافی منطقه باعث شده که جاگذاری هیپ در آنجا با مشکل مواجه شود؛ هیچ واحد صنعتی نمی‌تواند بگوید که آلاینده نیست؛ در اندریان آلودگی داریم که باعث ناهنجاری‌هایی در منطقه شده و اهالی انتظار به حق دارند؛ واحد اندریان، تنها واحدی است که از سیانور استفاده می‌کند.
ضرورت استفاده از مدیریت پایدار و یکپارچه
جلال شیری، سرپرست پژوهشکده مهندسی و علوم آب دانشگاه تبریز نیز در ادامه این جلسه با تاکید بر ضرورت استفاده از مدیریت پایدار و یکپارچه، بیان کرد: دغدغه‌های حوزه محیط زیست باید با زبان علمی، فنی پژوهشی، نظارتی و مطالعاتی دقیق بررسی شود.
وی، مشکل اصلی در حوزه مدیریت منابع آب و محیط زیست را نبود رویکرد و مدیریت یک جانبه و یکپارچه عنوان کرد و گفت: مدیریت یکپارچه منابع طبیعی برای ما راهگشا است، اگر بتوان این را در کشور جا انداخت، بسیاری از مشکلات فرصت بروز و ظهور نخواهند داشت.

وی متذکر شد: در سرمایه انسانی، نیروی متخصص و در برخی موارد متخصصان و قانونگذاران متخصص مشکلی نداریم، اما مدیریت به هم پیوسته در بخش منابع طبیعی، مشکل اصلی ما است، استفاده از این روش می‌تواند ضمن استفاده بهینه از منابع، از زوال کمی و کیفی منابع زیست محیطی جلوگیری کند.
وی گفت: صنایع بزرگی مانند پتروشیمی و پالایشگاه از نظر اقتصادی برای کشورمان بسیار مهم و ارزشمند بوده و صنعت یکی از بازوان اساسی هر کشوری است، اما پایش شاخص‌های زیست محیطی نیز در کنار آن بسیار اهمیت دارد، نیروی انسانی در ابتدا باید از محیط زیست سالم و از سلامتی برخوردار باشد تا بتواند چرخ اقتصاد را بچرخاند.
عضو هیات علمی دانشگاه تبریز در بخش دیگری از سخنانش در واکنش به تصمیم انتقال پساب ناشی از کارخانه کاوه سودا به حوضه آبریز دریاچه ارومیه، اظهار کرد: این که این تصمیم بر چه معیاری و چه شاخصه‌ای گرفته شده و از کدام قسمت‌ها نمونه‌برداری کرده‌اند، برای بنده لاینحل است.
شیری در بخش پایانی سخنانش، متذکر شد: حفاظت کیفی آب به سازمان محیط زیست و حفاظت کمی آن به وزارت نیرو سپرده شده و معتقد هستم این موضوع در تعارض با مدیریت پیوسته است.