صندوق عدالت قاجاری

ناصرالدین شاه این صندوق را برای ارتباط بی واسطه بین خود و شاکیان از ظلم و از عاملان حکومت تاسیس کرد و دستور به تهیه ونصب این صندوق داد. روزنامه ایران به تاریخ محرم سال ۱۲۹۱ هـ.ق عین اعلان دولتی درباره تشکیل این صندوق را این گونه آورده است:

« اعلان دولتی برای استحضار قاطبه اهالی ممالک محروسه ایران چون سرکار اعلی حضرت قدر قدرت شاهنشاه ظل الله ولینعمت کل ممالک محروسه ایران خلد الله ملکه و سلطانه پیوسته طالب آسودگی رعایا و قاطبه عامه خلق و برایاست و بعد از الطاف و تفضلات خداوند یگانه قوام و دوام سلطنت ملوکانه خود را در نشر عدل و اجرای حق می دانستند و بالفطره مایل و راغب اجرای احکام عدالت می باشند و اجرای این مقصود شریف بدون یک واسطه بی غرض بی طمع مشکل بل امری خالی از صعوبت و امتناع نبود و در عرض لسانی بتوسط وسایط و وسایل دور نبود که دقایق مطلبی و عرضی مستور ماند یا بغرض و اغماض واسطه اصل مقصود لایح و معلوم نگردد و لهذا آن واسطه را به اینطور مقرر فرموده اند که صندوقی از چوب مثل جعبه در نهایت تنقیح و خوبی ساخته شود و آن صندوق دری خواهد داشت که مقفل مهمور خواهد بود و کلید آن در حضور مهر ظهور همایونی است و بالای صندوق منفذی دارد بقدر اینکه عریضه و کاغذی به آن فرو رود و آن صندوق را در میدان بزرگ ارک که محل عبور و مرور جمیع مردم است نصب خواهند کرد و از صبح الی سه ساعت از شب رفته هر کس عرضی دارد از هر قبیل عرضی باشد مینویسد در کمال اطمینان و آرامی بدون تملق و چاپلوسی از دربان و قاپوچی و بی آنکه به کسی رشوه و تعارف بدهد می آورد و به سوراخ صندوق عدالت می اندازد و در جنب صندوق قراولی ایستاده است که هیچکس را مانع از انداختن عریضه نخواهد بود و اگر آن قراول در وقت عریضه انداختن از صاحب عریضه طمعی بکند حد تنبیه آن قتل است و بسیاست خواهد رسید و در هر هفته روز جمعه و روز دوشنبه را امینی از جانب سنی الجوانب همایون خواهد رفت و کلید صندوق را برده عرایض صندوق را بدون اینکه ملاحظه کند و مطلع شود در کیسه ریخته  سر آن کیسه را از یک طرف امین مزبور و طرف دیگر را رئیس قراول مهر کرده و سربسته به حضور سرکار اقدس همایون خواهند آورد.

و بعد از ملاحظه عرایض البته به مناسبت هر عرضی و مطلبی حکم آن صادر خواهد شد و عرض عارضین در کمال بی غرضی و تعطیل انجام خواهد یافت . . .

تکلیف اشخاصی هم که عریضه خواهند انداخت این است که اولاً عرایض بیهوده لغو غرض نکنند ثانیا به اغراض شخصی که نسبت به هم دارند چیزی دروغ وخلاف عرض ننمایند که یقیناً در پیشگاه عدالت دستگاه ملوکانه معلوم خواهد شد و نویسنده واجب القتل خواهد بود ثالثاً عرایض و ادعای کهنه را از پانزده الی بیست سال قبل ننویسند که محل اعتنا نخواهد بود . . . . »

هر چند استقبال خوبی از این صندوق شد و شکایات و درخواست های کمک زیادی به این صندوق ریخته شد ولی نامه های حاوی فحش و ناسزا و امور بیهوده نیز به قدری بوده که باعث اعتراض دولت به این امر شده و در اعلانی دولتی اینگونه به این امر اشاره شده است.

« بر حسب این اعلان که مطابق مکنونات ضمیر مبارک است  به عموم خلق اعلام می شود که من بعد این نوع عرایض را که موجب زحمت خاطر مبارک و مشغولیت اولیای دولت است علاوه بر اینکه برای صاحب غرض مثمر هیچ ثمر و نتیجه نخواهد بود موجب مواخذه و تنبیه خود داند. غرض صندوق فقط مخصوص کسانی است که ظلمی دیده و حق آن ها به هیچ وجه احقاق نشده باشد. البته بعد از این خواهش مستمری و مواجب و اظهار فقر و تکدی و وقایع نگاری و حکایت نویسی موقوف داشته. . . »

و اما سرانجام صندوق عدالت! عدماستفاده مناسب و انداختن متون نامناسب در صندوق سرانجام به تعطیلی این صندوق انجامید. مخبر السلطنه هدایت درباره صندوق مذکور می نویسد: « صندوقی به نام صندوق عدالت در شهر نصب کردند که متظلمین تظلم خودشان را در آن بیفکنند و به شاه برسد. از بس اراذل و اوباش اراجیف در صندوق انداختند صندوق ها را کندند و موقوف شد . . . ».

صندوق عدالت قاجاری
صندوق عدالت قاجاری
صندوق عدالت قاجاری