شهرداری تبریز میراث‌دار شهریار ملک سخن

شهریار تبریز: ۳۴ سال از آن روز می‌گذرد و کوچه پس کوچه های مقصودیه تبریز، هنوز هم یاد وخاطره شهریار ملک سخن، محمدحسین بهجت تبریز را تداعی می کنند. خانه‌ای نقلی، اما خاطره انگیز که در تمام فصول سال میزبان دوستداران شعر و ادب به خصوص عاشقان شهریار ملک سخن است. فرقی نمی کند، بهار باشد یا زمستان، پاییز یا تابستان، این خانه تاریخی میهمانانی از سرتاسر کشور دارد.

حیاط قدیمی این خانه، تمثالی از شهریار را بر خود می بیند و در کنار آن حوض آبی رنگی که فواره های آن نشاط و شادابی را به ورودی این خانه آورده است. هنوز هم صدای شهریار از جای جای این خانه به گوش می‌رسد:

حیدربابا گؤیلر بوتون دوماندی

گونلریمیز بیربیریندن یاماندی

بیر بیریزدن آیریلمایین آماندی

یاخشیلیغی الیمیزدن آلیبلار

یاخشی بیزی یامان گونه سالیبلار

پس از درگذشت استاد، محل سکونت وی توسط شهرداری تبریز خریداری و تبدیل به موزه ادبی می‌شود. مالکیت این خانه تاریخی با شهرداری تبریز است و همین موضوع نگرانی ها از بابت حفظ، مرمت و نگهداشت آن را رفع می‌کند. کما اینکه اخیرا این خانه تاریخی مورد سفیدکاری و رنگ‌آمیزی قرار گرفته و اشیای باقیمانده از استاد نمود بیشتری یافته اند. دستخط های شهریار، اشعار وی برای دیگران و یا اشعار دیگران درباره وی، مجموعه نوشته هایی در باب شهریار و سبک شعری وی و همچنین کتاب های استاد نیز همچنان دست نخورده در این خانه‌موزه نگهداری می‌شوند. هدایایی نیز توسط برخی نمایندگان دولت های خارجی به استاد اهدا شده و در این خانه نگهداری می شوند که نشان دهنده جایگاه و نفوذ فرامنطقه ای استاد است. خانه استاد شهریار در سال ۱۳۸۶ توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ثبت ملی شده است.

که بود شهریار؟

سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار (پیش از آن بهجت تبریزی) شاعر ایرانی اهل تبریز در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی در روستای زیبای خوشگناب آذربایجان متولد شد. پدرش میرآقا بهجت خشگنابی و به روایتی سید اسمعیل موسوی در تبریز وکیل و مادرش خانم ننه خانه دار بود، شهریار به جز خود پنج برادر و هفت خواهر داشت، وی دوران کودکی را به علت شیوع بیماری در شهر، در روستای اجدادی‌اش خشگناب واقع در شهرستان بستان‌آباد سپری کرد. ایام کودکی شهریار با جنبش آزادی خواهان مشروطه به رهبری ستارخان و باقرخان همراه بود. بهجت تبریزی در کودکی با قرآن و دیوان حافظ آشنا شد و پس از تحصیلات مقدماتی به تهران رفت و وارد مدرسه دارالفنون شد. شهریار سپس وارد مدرسه طب شد، ولی در پی حادثه‌ای عاطفی پس از ۵ سال تحصیل، بدون اخذ مدرک دکترا، تهران و دانشکده را ترک کرد و در خراسان به خدمت دولتی مشغول شد. شهریار در نیشابور به دیدار کمال‌الملک، نقاش مشهور رفت و شعری درباره وی سرود.

در سال ۱۳۱۳ که شهریار در خراسان بود، پدرش میرآقا خشگنابی درگذشت. او در سال ۱۳۱۵ در بانک کشاورزی استخدام و پس از مدتی به تبریز منتقل شد. دانشگاه تبریز شهریار را یکی از پاسداران شعر و ادب میهن خواند و عنوان دکتری افتخاری دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی تبریز را نیز به او اعطا کرد.‌

شهریار در جوانی با بزرگان هنر و ادب از جمله با ابوالحسن صبا، محمدتقی بهار و عارف قزوینی و بعدتر با نیما یوشیج، هوشنگ ابتهاج، کریم امیری فیروزکوهی و برخی دیگر از هنرمندان همنشینی و دوست بود. وی در سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۰ اثر مشهور خود، حیدربابایه سلام را می‌سراید. در تیر ۱۳۳۱ مادر شهریار درگذشت و وی مرداد ۱۳۳۲ به تبریز رفت. شهریار نسبت به علی بن ابی‌طالب (ع) ارادتی ویژه و همچنین شیفتگی بسیاری نسبت به حافظ داشت.

شهریار در سرودن انواع گونه‌های شعر فارسی مانند قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی مهارت داشته است، اما بیشتر از دیگر گونه‌ها در غزل معروف بود بود و از جمله غزل‌های معروف او می‌توان به علی‌ای همای رحمت و آمدی جانم به قربانت اشاره کرد.

سید محمدحسین بهجت تبریزی اشعار نخستین خود را عمدتاً به زبان فارسی سرود، شهریار می‌گوید وقتی که اشعارم را برای مادرم می‌خواندم وی به طعنه می‌گفت: «پسرم شعرهای خودت را به زبان مادری هم بنویس تا مادرت نیز اشعارت را متوجه شود!» سپس شهریار شروع به سرودن اشعاری به زبان مادری کرد. همین موضوع سبب شد تا شاهکارهای ادبی وی به زبان ترکی خلق و به ۸۰ زبان زنده دنیا ترجمه شوند. مجموعه حیدربابا دایره المعارفی از سبک زندگی روستایی در آذربایجان به عنوان شاهکار ادبی شهریار، به ۸۰ زبان زنده دنیا ترجمه شده است، ولی آن حلاوتی که این شعر ترکی دارد، هیچ کدام اززبان های مقصد ندارند. علاوه بر آن قطعه خان ننه، سهندیه و دیگر اشعار و غزلیات ترکی شهریار، امروز ورد زبان مردم شده است.

مقبره‌الشعرا نماد شهریار

می‌گویند مجموعه مقبره‌الشعرا یا همان گورستان سرخاب مدفن بیش از ۴۰۰ شاعر و عارف قرون گذشته است، ولی حتم مسلم هیچ کدام شهرت و اعتبار شهریار ملک سخن را ندارند. شهریاری که بنا بر برخی روایات وصیت کرده بود آنجا دفن شود، امروز اعتبار ادبی این مجموعه شده و گردشگران داخلی و خارجی بیشتر دنبال بازدید از آرامگاه وی هستند.

مقبره الشعرا در دو دهه گذشته وضعیت مناسبی نداشته و این موضوع انتقاد همیشگی گردشگران این مجموعه و دوستداران استاد شهریار بود. بر اساس تکلیفی که از سوی استانداری آذربایجان شرقی بر عهده شهرداری تبریز گذاشته شد، ساماندهی این مجموعه فرهنگی و ادبی در دستور کار مدیریت شهری قرار گرفته و در دو جبهه شمالی و جنوبی اقدام به کفسازی، آماده سازی محیط و نصب سردیس شعرا و عرفای مدفون در این مجموعه و همچنین ساماندهی ورودی و نصب آبنمای موزیکال و احداث فضای سبز کرده است.

روز ملی شعر و ادب فارسی

سال ۸۱، نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی و دبیر کمیسیون فرهنگی مجلس با ارائه پیشنهادی سالروز درگذشت استاد محمد حسین بهجت تبریزی را به عنوان روز ملی شعر و ادب فارسی معرفی کرد. این پیشنهاد مورد موافقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته و به تقویم ملی کشور اضافه شد.

اگرچه این پیشنهاد و مصوبه به مذاق برخی از افراد خوش نیامده و بارها خواهان تجدید نظر در این باره بودند، ولی متولیان امر مجموعه ادله پیشنهاد دهنده این روز را برای تصویب و نامگذاری ۲۷ شهریور به عنوان روز ملی شعر و ادب فارسی کافی دانستند.

غیر از وجوه هنری و ادبی، شهریار با مردم زیسته و یک دهه از حیات او بعد از انقلاب سپری شد. او شاعری گوشه‌نشین نبوده و از جامعه نبریده بود، بلکه با آنان و لحظه‌های مردم و انقلاب پیوند داشت و سیدالشعرای انقلاب اسلامی بود.

بیش از ۲۰ سال از تصویب سالروز درگذشت استاد شهریار به عنوان روز ملی شعر و ادب فارسی می‌گذرد، اما هنوز جایزه ویژه ای برای این روز و یا جایزه شعر سال تعیین نشده است. هیچ برنامه سالانه ای که به صورت مستمر و منسجم و ملی برگزار شود، وجود ندارد و عملکردها تنها به صورت جزیره ای و سلیقه ای بوده است. شاید اراده ای برای این کار وجود ندارد و یا اراده بر عدم انجام آن وجود دارد، در حال روز ملیب شعر و ادب فارسی در ایران اسلامی جایزه سالانه ندارد و این بزرگترین ضعف حوزه شعر و ادب فارسی است.

دست پر شهرداری تبریز برای روز ملی شعر و ادب فارسی

مدیر عامل سازمان فرهنگی هنری ورزشی شهرداری تبریز از اجرای برنامه های متنوع فرهنگی به مناسبت بزرگداشت استاد شهریار و روز ملی شعر و ادب فارسی در سطح شهر خبر داد.

امیر نصیر بیگی از توجه ویژه خانواده فرهنگی شهرداری تبریز در راستای برگزاری اقدامات هماهنگ و متنوع همزمان با سالگرد استاد شهریار خبر داده و می‌گوید: هماهنگی های لازم برای تبیین ساز و کار اجرایی برنامه های فرهنگی به مناسبت این روز بزرگ با مناطق دهگانه شهرداری تبریز برای اثرگذاری هر چه شایسته تر تلاشهای صورت گرفته، انجام شده است.

وی اضافه می‌کند: برگزاری رویداد نقاشی با موضوع استاد شهریار، برپایی نمایشگاه خوشنویسی آثار قرآنی استاد، همایش بزرگ کتابت کلک خیال انگیز در خانه هنر تبریز با حضور ۵۰ نفر از هنرمندان برجسته خوشنویس شهر، بازدید ویژه از خانه موزه و استقبال از مهمانان این مجموعه فرهنگی ادبی از جمله برنامه های سازمان در ایام بزرگداشت استاد شهریار است.

نصیربیگی ادامه می‌دهد: برگزاری همایش های متنوع شعرخوانی، مرور آثار، ترسیم فضای خاطره گویی و آشنایی کودکان با اشعار استاد شهریار از دیگر اقداماتی است که به همت سازمان و معاونت‌های فرهنگی مناطق دهگانه شهرداری تبریز اجرا خواهد شد.

مدیر عامل سازمان فرهنگی هنری ورزشی شهرداری تبریز اجرای همایش ملی روز شعر و ادب فارسی به مناسبت بزرگداشت استاد شهریار را یکی از مهمترین این برنامه ریزی های انجام شده معرفی و خاطرنشان می‌سازد: این همایش ملی توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، استانداری آذربایجان شرقی، مشارکت موثر و ویژه شهرداری منطقه ۲ تبریز و سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری تبریز به مناسبت بزرگداشت استاد محمدحسین شهریار، روز ۲۷ شهریور ۱۴۰۲ ساعت ۱۶ در تالار پتروشیمی تبریز برگزار می شود.

  ()