بوگون شاه اسماعیل ایله : اى پرى، حُسنین سنین ماهِ منوّر گؤرموشم

آی نیوز – ختایی دن گوزل بیر غزل:

اى پرى، حُسنین سنین ماهِ منوّر گؤرموشم،
اُول یوز اوسته ابرتک زلفون معنبر گؤر موشم.

گرچى محشر بیر اوْلور اهلِ جهاندا، اى صنم
فرقتینین هر گونون من رازِ محشر گورموشم.

بسکى بولبول تک جهاندا عشق ایلن فریاد ائدَ‌م،
عارضین باغِ گولون چون ورد ِ احمر گؤرموشم

بس منیم مُلک جهاندا طالعیم فیروز اوْ‎‎‌‌‌لا،
تا سنین یوزون کیمى بیر سعد اکبر گؤرموشم.

بو «ختایی» نین مقامى آستانیندیر مدام
چون سنى شاهِ کَرم اؤزومنى قنبر گؤرموشم

شاه اسماعیل ختایی کیم دیر

شاه ایسماعیل صفوی یا دا شاه ایسماعیل ختایی صفویلر دؤولتی‌سی‌نین قوروجوسو و بیرینجی شاهی. آذربایجان و تورک دیلینین کلاسیک شاعیری‌ایدی.

آذربایجان تورکجه سی تاریخده ایلک دفعه دؤولت دیلی کیمین شاه ایسماعیل زامانی ایستیفاده اۇلموشدور.

یاشامی

شاه ایسماعیل صفوی ۱۴۸۷-جی میلادی ایلین ۱۷-سینده نوفوذلو آذربایجانلی عائیله‌سیندن آنادان اولموشدو. او آتا طرفیندن شیخ صفی‌الدین نسلیندن‌ایدی. شاه ایسماعیلین آتاسی شیخ حیدر و بؤیوک آتاسی شیج جنید‌یدی. اونون آناسی علم شاه بیگ، آغ قویونلو حاکیمی اوزون حسنین قیزی، سولطان یعقوبون باجیسیدی.[۱] شاه ایسماعیلین ۲۵-جی آتاسی ابوالقاسم حمزه‌نین، ۱۵-جی آتاسی قیزیل‌بؤرک فیروزون قَبیرلری اردبیل یاخینلیغینداکی شیخ کهرلان کندینده هله‌ده قالیر. محلی اهالی او قبیرلره زیارتگاه گؤزونده باخیلار.[۲]

۱۹۸۸-جی ایلین ۹-ندا طبسراندا شیروان‌شاه قؤشونو ایله دؤیوشده قیزیلباش‌لار مغلوب اولدولار. بو دؤیوشده شیخ حیدر اؤلدورولدو. اؤلوموندن سونرا، سولطان یعقوب طرفیندن ایسماعیل، آناسی و قارداشلاری سولطان‌علی و ایبراهیم ایله بیرلیکده اوّل ارمنی صومعه‌سینده آکدامار قالاسیندا، سونرا شیراز یاخینلیغینداکی ایستخر قالاسیندا ۵ ایل حبس اولدولار.[۳]

بیر مودّتدن سونرا اوزون حسنین نوه‌سی سولطان روستم، صفویلردن ایستیفاده ائتمک هدف ایله اونلاری حبسدن آزاد ائدیب، موستقیل حاکیم کیمی سولطان ‌علی‌نی اردبیله قئیتردی.[۴] شیخ حیدرین بؤیوک اوغلو سولطان علی شیخ حیدرین یؤلونو دوام ائدیب و دونیادان گئتمکدن قاباق قارداشی ایسماعیلی طریقت شیخی وظیفه‌سینه واریث تأیین ائتدی.[۵]

سولطان علی و سولطان روستمین بیرلشمیش قؤشونلاری ۱۴۹۳-جو ایلده بایسونقورو مغلوب ائتدیلر. دالا چکیلمک ایستین سولطان بایسونقور دؤیوشده اؤلدورولدو. سولطان روستم اصلی رقیبینی مغلوب ائتدیکدن سونرا صفویلر علیه‌ینه قارشی چیخدی. اردبیل یاخینلیغیندا سولطان علی و سولطان روستم آراسیندا باش وئرن شماسی دؤیوشونده شیخ سولطان علی مغلوب اؤلوب اؤلدورولدو.[۶][۷]

شیخ علی‌نین اؤلوموندن سونرا صوفیلر، ایسماعیل و قارداشی ایبراهیمه اردبیلده گیزلنمه‌یه گؤره یاردیم ائتدیلر. اونلاردان سونرا سولطان روستمین گوجلری حیدرین اوغلانلارینی هر طریقی ایله توتماق و مَحو ائتمک دستور ایله شهره داخیل اولدولار. ایسماعیلین آناسی عالم شاه بیگیم گیزلندیکلری یئر شیخ صفی‌الدین مقبره‌سی‌نی اوغلانلاری ایله ترک ائده‌رک، قاضی احمد کاکولی آدلی صفوی اؤیرنجیلردن بیرینین ائوینی کؤچدو و ۳ گون اوردا قالدی. خانجان آدلی قادین شاه ایسماعیل و قارداشی‌نین آنالیقی اولدو.[۸]

داها سونرا قیزیلباشلار شیخ ایسماعیل و قارداشی‌نی اردبیلده گیزلتدیکدن سونرا رشته، سونرا لاهیجانا، گیلانین بئیه‌پیش ویلایتی‌نین حاکیمی گارکیا میرزا علی‌نین یانینا گتیردیلر. قیزیلباشلار تانینمیش عالیم شمس‌الدین لاهیجینی عرب و فارس دیللرینی اؤیرتمک( قورآنی اوخوماق اوچون) ایسماعیل و قارداشی‌نین معلیمی تأیین ائتدیلر.[۹]
شعرلری

ایسماعیل ختایی نین شعرلری تورک دیلینده دیر.

بیرینجی غزلی:
حُسن رُخسارین، کیم اولدو جان و دل حیران اونا،
وعدهٔ دوُر ِ قمرنى تاپشیریر دوران اوْنا. ‎‎‌
چون سنین حُسنین مثالِ یوسفِ کنعان دیر،
یۆزینى هر کیم کى گؤرمز یوْؤخ‌دورور ایمان اوْنا
آتش ِ عشقینده اى خونخواره گؤزلو دلبریم،
اؤیله یانمیشدیر بوباغریم، یوْؤخ دورور درمان اوْنا.
گۆل یاناغین دلبرا، بس تازه‌تردیر هر زمان
قانلى یاشیمدان تؤکر هردم گؤزوم باران اوْنا.
ظلمتِ زلفونده کؤنلو بو «ختایی» خسته‌نین
خضره بَنْزَر کیم، گؤرونمز چشمهٔ حیوان اوْنا
ایکینجی غزلی:
اى پرى، حُسنین سنین ماهِ منوّر گؤرموشم،
اُول یۆز اوسته ابرتک زلفون معنبر گؤرموشم.
گرچى محشر بیر اوْلور اهلِ جهاندا، اى صنم
فرقتینین هر گونون من رازِ محشر گورموشم.
بسکى بولبول تک جهاندا عشق ایلن فریاد ائدَ‌م،
عارضین باغِ گۆلون چون ورد ِ احمر گؤرموشم
بس منیم مُلک جهاندا طالعیم فیروز اوْ‎‎‌‌‌لا،
تا سنین یۆزون کیمى بیر سعد اکبر گؤرموشم.
بو «ختایی» نین مقامى آستانیندیر مدام
چون سنى شاهِ کَرم اؤزومنى قنبر گؤرموشم

شاه اسماعیل صفوی و صفوی دؤولتی‌نی حاکیمیته یئتیرن ائل لر بو ائللردی:

بو ائللرین آدی بئله گلیب؛

شاملو ائلی (شاللو ائلی)

تکه‌للو ائلی

اوشار ائلی

قاجار ائلی (قاچار ائلی)

روملو ائلی

قارامان ائلی

ویرساق ائلی

ذوالقدر ائلی (دول قاچیر ائلی)

استاجلو ائلی (اوستاشلو ائلی)

بایات ائلی

دستجانلو ائلی (دوشدوجانلو)

تالیشلو ائلی

قیزیل سوفلی ائلی

شاهسئون ائلی

بو ائل‌لر، شاه اسماعیل صفوی و صفوی دؤولتی‌نی حاکیمیته یئتیردیلر.

بوگون شاه اسماعیل ایله بوگون شاه اسماعیل ایله ()