عارف گوزلی: حاشه ­نشینی بزرگ­ترین چالش تبریز است

** آقای دکتر گوزلی! شما سال­ها در هفته­نامه نسیم قره­داغ که صاحب امتیاز و مدیر مسئولش هستید، درباره تبریز خصوصاً حاشیه­نشینی در این شهر گزارش و مطلب منتشر کرده­اید. بخش عمده­ای از تیترهای این هفته­نامه به معضلات حاشیه­نشینی و مشکلات حاشیه­نشینان تبریز اختصاص یافته. به­شکلی که در فضای رسانه­ای تبریز، هفته­نامه نسیم قره­داغ را به­عنوان نشریه مردم حاشیه­ای تبریز می­شناسند. چرا سمت و سوی عمده نشریه شما به این سو است؟

* قطعاً دلیلش برای شما آشکار است و می­دانید که الان بزرگ­ترین چالش پیش­روی تبریز نه ترافیک است، نه تبریز ۲۰۱۸ و نه آلودگی هوا. این­ها مهم هستند ولی بزرگ­ترین چالش شهر تبریز حاشیه­نشینی است. ۱۸ محله عمده و پر جمعیت تبریز حاشیه­نشین است و چیزی حدود ۴۵۰ هزار نفر یعنی یک چهارم جمعیت تبریز در این محلات که ۱۵ درصد مساحت تبریز را تشکیل می­دهند، ساکنند. تراکم جمعیتی تبریز در این محلات بالاست. سه چهارم تبریز در ۸۵ درصد وسعت آن زندگی می­کنند و یک چهارم باقی در ۱۵ درصد. از قضا ۹۰ درصد خانه­های این محلات ایمن نیست و بر پایه اصول شهرسازی و ایمنی ساخته نشده. بیش از ۸۰ هزار خانوار در این خانه­ها ساکن هستند و خانوارهایی پرجمعیت هستند. همه چیز در رقم نشان از یک معضل بزرگ دارد ولی غیر از این، مسایل دیگری هم هست که باعث شود نگرانی ما نسبت به این مساله بیش­تر شود.

** چه مسایلی دیگری وجود دارد که باعث می­شود عارف گوزلی دغدغه بافت فرسوده و محلات حاشیه­ای تبریز را داشته باشد و مثلاً معضل بزرگی مثل آلودگی هوا و ترافیک سنگین تبریز را در مقابل این مساله کوچک بشمارد؟

* این مناطق از نظر دریافت خدمات، همیشه عنوان محلات درجه سوم و چهارم را داشته­اند. در این مناطق فضاهای آموزشی دچار کمبود است، امکانات بهداشتی همیشه دور از دسترس شهروندان حاشیه­ای تبریز بوده، به وضع مسکن­شان اشاره کردم، این مناطق به صورت طبیعی و عادی، از نرخ بالای بیکاری نسبت به دیگر مناطق تبریز برخوردارند و الان که بازار مسکن دچار رکود شده است و با توجه به این­که شغل اکثر مردان حاشیه­نشین تبریز کارگری ساختمان است، بر معضل بیکاری افزوده شده، جوانان مناطق حاشیه­نشین از کم­ترین امکانات تفریحی برخوردارند و بیکاری هم در بین آن­ها بیداد می­کند، از دل همین بیکاری­ها و نداشتن تفریحات است که اعتیاد، بزه و فحشا بیرون می­آید. متاسفانه بالاترین نرخ بزه و اعتیاد تبریز متعلق به مناطق حاشیه­نشین است.

موضوع حاشیه­نشینی در تبریز به دلیل وسعتش با امنیت، سلامت، اخلاق و اقتصاد تبریز گره خورده است. بی­تعارف باید بود. این محلات جدا از تبریز نیستند و جزیی از تبریز هستند. هر چه وضعیت انسانی و اجتماعی در این محلات بدتر شود، سرریز می­کند و کل تبریز را فرامی­گیرد. متاسفانه مدیریت شهری و مسئولان استانی ما توجهی به بزرگی مشکل حاشیه­نشینی تبریز نمی­کنند. فکر نمی­کنم متوجه نباشند. همه­شان متخصص در این زمینه هستند. اگر هم متوجه نبودند، باید با هشدارهای مکرر اهالی رسانه، از خواب بیدار می­شدند. ببینید چه­قدر توسط نشریات مختلف تبریز که هفته­نامه نسیم قره­داغ هم یکی از آن­هاست، در مورد حاشیه­نشینی تبریز و معضلات آن گزارش و مصاحبه و تصویر کار شده. تبریز یکی از بزرگ­ترین و متنوّع­ترین ترکیب­های جمعیتی حاشیه­ای را در کشور دارد. مگر مسئولین متوجه این نیستند که این حجم از حاشیه­نشینی چه مخاطراتی برای شهر و شهروندان دارد؟

** سال­هاست که معضل حاشیه­نشینی در تبریز وجود دارد. هر روز هم بر حجم و وخامت این معضل افزوده می­شود. فقط گفتن از این معضل و ابراز نگرانی کردن که راه چاره نیست.

* درست است که ابراز نگرانی کردن راه چاره نیست ولی کار رسانه همین است. کار رسانه این است که آگاهی بدهد، هشدار بدهد و تحلیل بکند. راه چاره در توجه مسئولین به موضوع حاشیه­نشینی است. آن هم نه توجه زبانی و قلمی. از برنامه سوم توسعه به این­ور، دولت مکلف شده است که هر سال ۱۰ درصد ار حجم بافت فرسوده و حاشیه­نشینی کشور را کم کند. اگر به این قانون عمل می­شد ما باید در پایان برنامه چهارم توسعه دیگر معضلی به­نام حاشیه­نشینی نمی­داشتیم. الان سال اول برنامه ششم است و پنج سال از موعد حل این معضل گذشته و هیچ اقدامی صورت نگرفته. نه­تنها از حجم حاشیه­نشینی در شهر تبریز کم نشده بلکه به این حجم افزوده هم شده. بر آسیب­های اجتماعی­اش هم افزوده شده.

وزارت مسکن و شهرسازی از طرف دولت مکلف است حاشیه­نشینی را ساماندهی کند. یک شرکت مادرتخصصی هم ایجاد شده با عنوان «عمران و بهسازی شهری ایران». ولی چه اتفاقی افتاده؟ در خود تبریز چه اقدامی در محلاتی مثل حیدرآباد، ۴۲ متری، منبع، امامیه، مارالان و غیره صورت گرفته؟ هیچ. یعنی این­که علی­رغم آگاهی دولتمردان ما به این­که حاشیه­نشینی، حیات شهری ما را تهدید می­کند، باز در عمل هیچ کاری صورت نمی­گیرد. شما درست می­گویید؛ با ابراز نگرانی کردن کاری از پیش نمی­بریم ولی رسانه که تجهیزات و لودر و بولدوز ندارد که برود و سکونتگاه­های امن و مدرن برای مردم بسازد و منتقل­شان کند به آن­جا.

** در شورای شهر و شهرداری تبریز مساله حاشیه­نشینی همیشه جزو موضوعات بحث­برانگیز بوده و همیشه مورد توجه قرار گرفته ولی همچنان شاهدیم که اتفاق خاصی در حاشیه شهر نمی­افتد.

* من قبول ندارم که حاشیه­نشینی در شورای شهر و شهرداری تبریز مورد توجه بوده. این موضوع را فقط تو بوق و کرنا کرده­اند تا بهره­برداری تبلیغی از آن بکنند. الان هم که موسم تبلیغات انتخاباتی است، همه کاندیداها خصوصاً اعضای فعلی شورای چهارم که هیچ کاری برای حاشیه تبریز نکرده­اند، رخت و پتو برداشته­اند و ساکن این محلات شده­اند تا بلکه از بی­آلایشی و مهربانی مردم حاشیه تبریز، استفاده کنند و باز رای بیاورند و بروند تا ۴ سال بعد.

شما ببینید عمده­ترین خرج­های شهرداری تبریز در طی ۳ سال و نیم فعالیت شورای چهارم صرف چه چیزهایی شده و سهم مناطق حاشیه­نشین تبریز از بودجه شهرداری تبریز چه­قدر است؟ یا هبه کرده­اند یا پروژه­های دهان پرکن با قیمت­های بالا را در مناطق برخوردار تبریز اجرا کرده­اند. من نمی­خواهم بحث برخوردار و نابرخوردار را مطرح کنم و به­نوعی به این سمت بروم که فقیر و غنی را دو قطب جامعه بکنم ولی مردم مناطق حاشیه­نشین حق دارند، بخواهند سهم منصفانه وعادلانه­ای از بودجه شهر تبریز داشته باشند. منطقاً اگر یک چهارم جمعیت تبریز در این مناطق ساکن­اند، لااقل باید همین یک چهارم بودجه برایشان در نظر گرفته شود. در حالی­که اگر به عقب­ماندگی این مناطق و حجم نیازهای آن توجه کنیم، تخصیص کم­تر از ۷۰درصد بودجه شهرداری تبریز به این مناطق غیرمنطقی و غیر منصفانه است.

شهرداری تبریز شرکتی دارد به­نام شرکت «عمران و توسعه تبریز». وظیفه این شرکت توجه به بافت فرسوده و حاشیه­ای تبریز است. به­جای این­که به معضل حاشیه­نشینی توجه کند، رفته و در چهارراه منصور، پروژه معظم عتیق را زده، یا پروژه بازار بزرگ مشروطه را در راسته کوچه احداث کرده. مگر وظیفه شهرداری پاساژسازی است؟

به­همین دلیل می­گویم که هیچ­گاه چه در شورای شهر و چه شهرداری تبریز موضوع حاشیه­نشینی و رسیدگی به مشکلات حاشیه­نشینان از مانورهای تبلیغاتی فراتر نرفته و هر روز بر مشکلات آنان افزوده شده. از طرف دیگر هجوم کاندیداها در بازه انتخابات به این مناطق و وعده وعیدهای بی­حساب و کتابی که برخی از این کاندیداها داده­اند و بعد از پیروزی و حضور در شورا، فراموش کرده­اند، فضای بدبینی عجیبی را در این مناطق نسبت به مدیریت شهری تبریز ایجاد کرده.

حاشیه­های شهر پتانسیل گریز از مرکز زیادی دارند و در زمان­های ملتهب با شیب تندی به­سمت بی­ثباتی حرکت می­کنند. یعنی اگر فقط ملاحضات امنیتی را در نظر بگیریم، حل مشکل حاشیه­نشینی کار مهمی است. بماند که اولیت­های اجتماعی و جلوگیری از بزه و اعتیاد، اولویت­های فرهنگی و آموزشی و غیره هم وجود دارد که با روند کنونی واقعاً نگران­کننده است.

** مشکل حاشیه­نشینی تبریز قدمتی ۵۰ ساله دارد. احساس می­شود بعد از گذشت این همه مدت، سخت بتوان این مشکل را حل کرد.

* ببینید مشکل حاشیه­نشینی فقط مختص تبریز یا شهرهای بزرگ ایران نیست. همه شهرهای بزرگ دنیا در برهه­ای با این مشکل مواجه بوده­اند، ولی توانسته­اند آن را مدیریت کنند. تجارب جهانی بسیار موفقی در این­خصوص وجود دارد و قابل اجرا و بهره­برداری هم هستند. برای رفع مشکل حاشیه­نشینی باید دولت و حاکمیت وارد کار شود. یعنی تا وقتی دولت و حاکمیت اعم از هیات دولت، دستگاه قضا، نیروی انتظامی و غیره پای کار نیایند، حل این معضل ممکن نیست. چون حل این مشکل علاوه بر بودجه بسیار بالایی که می­طلبد و از عهده شهرداری خارج است، برخی ملاحضات امنیتی هم دارد که باید رعایت شود.

شهر استانبول زمانی با این معضل دست به گریبان بود. معضل «گئجه قوندوها» با ورود دولت اردوغان به این بحث و همکاری شهرداری استانبول ظرف یک مدت کوتاه حل شد. مهم این است که ما با به­کارگیری تکنولوژی­های بروز، سکونتگاه­های ایمن و مدرن برای مردم حاشیه­نشین تبریز در دیگر مناطق ایجاد کنیم و با حفظ ترکیب جمعیتی و اجتماعی این مناطق، اهالی آن را به این سکونتگاه­ها منتقل نماییم. خفظ ترکیب جمعیتی و فرهنگی این مناطق مهم است. چون اصل خویشاوندی و هم مُحالی در جمع شدن این افراد در یک محله، نقش اصلی را داشته. پس آن­ها را جوری اسکان دهیم که این نزدیکی­ها از بین برود.

در شهر کوالالامپور مالزی حاشیه­نشینی بیداد می­کرد. اصلاً وضعیت به­شکلی بود که برخی حاشیه­نشین­ها بر روی درخت زندگی می­کردند. محل برج­های دوقلوی کوالالامپور، یکی از محلات بزرگ حاشیه­نشین این شهر بود. دولت ماهاتیر محمد، همت کرد و با اسکان درست حاشیه­نشین­ها هم مشکل سکونتگاه آن­ها را حل کرد و هم چهره شهر را متحول نمود.

پس می­بینیم که می­توان این معضل را حل کرد. اگر اتفاقی نمی­افتد و فقط قول و وعده و حرف می­شنویم و تذکر و ابراز نگرانی رسانه­ها راه بجایی نمی­برد، به­دلیل آن است که حل معضل حاشیه­نشینی و رسیدگی به محرومان دیگر اولویت کاری دولت و مدیریت شهری ما نیست.

باز هم می­گویم بحت فقیر و غنی نمی­خواهم راه بیاندازم چون به اندازه کافی در دو دولت قبلی از این بحث متضرر شدیم. ولی معتقدم دولت و مدیریت شهری باید نگاه متعادل و متوازنی به مسایل کشور و شهر داشته باشند. اگر این نگاه متوازن نباشد، فقر تشدید می­شود و فاصله طبقاتی زیاد. معضلات اجتماعی را هم نمی­شود در یک محله و یا منطقه محصور کرد. راه می­افتد و همچنان که گریبان مردم حاشیه تبریز را گرفته، گریبان کل شهر را می­گیرد.

** ممنونم از وقتی که در اختیار ما قرار دادید و با دقت به سوالات ما در خصوص حاشیه­نشینی که یکی از دغدغه­های عمده شما و ما هست، پاسخ دادید.

* من هم از شما و همکاران رسانه­ای تشکر می­کنم. فکر می­کنم تبریز باید نگاهش را طی سال­های آینده بر روی موضوع حاشیه­نشینی متمرکز کند. چون تا وقتی این معضل با این وسعت و شدت در شهر ما باقی است، هر کاری در جهت توسعه تبریز ناکام خواهد ماند. بهترین هتل را هم بزنید و بزرگ­ترین پل­ها و وسیع­ترین تفرجگاه­ها را هم احداث کنید، شهر با این حجم از حاشیه­نشینی و معضلات حاصل از آن، رو به توسعه و پیشرفت نخواهد رفت.

****

سوتیتر:

موضوع حاشیه­نشینی در تبریز به دلیل وسعتش با امنیت، سلامت، اخلاق و اقتصاد تبریز گره خورده است. بی­تعارف باید بود. این محلات جدا از تبریز نیستند و جزیی از تبریز هستند. هر چه وضعیت انسانی و اجتماعی در این محلات بدتر شود، سرریز می­کند و کل تبریز را فرامی­گیرد. متاسفانه مدیریت شهری و مسئولان استانی ما توجهی به بزرگی مشکل حاشیه­نشینی تبریز نمی­کنند.

**

هیچ­گاه چه در شورای شهر و چه شهرداری تبریز موضوع حاشیه­نشینی و رسیدگی به مشکلات حاشیه­نشینان از مانورهای تبلیغاتی فراتر نرفته و هر روز بر مشکلات آنان افزوده شده. از طرف دیگر هجوم کاندیداها در بازه انتخابات به این مناطق و وعده وعیدهای بی­حساب و کتابی که برخی از این کاندیداها داده­اند و بعد از پیروزی و حضور در شورا، فراموش کرده­اند، فضای بدبینی عجیبی را در این مناطق نسبت به مدیریت شهری تبریز ایجاد کرده.

**

مهم این است که ما با به­کارگیری تکنولوژی­های بروز، سکونتگاه­های ایمن و مدرن برای مردم حاشیه­نشین تبریز در دیگر مناطق ایجاد کنیم و با حفظ ترکیب جمعیتی و اجتماعی این مناطق، اهالی آن را به این سکونتگاه­ها منتقل نماییم. خفظ ترکیب جمعیتی و فرهنگی این مناطق مهم است. چون اصل خویشاوندی و هم مُحالی در جمع شدن این افراد در یک محله، نقش اصلی را داشته. پس آن­ها را جوری اسکان دهیم که این نزدیکی­ها از بین برود.