از خروش رودها تا سکوت چاه‌ها؛ صدای خشکسالی در آذربایجان

به گزارش آی نیوز آذربایجان شرقی، این سرزمین کهن با تاریخ پرآب و رودهای خروشان، امروز در سکوتِ خشکسالی به سر می‌برد. دریاچه ارومیه نفس‌های آخر را می‌کشد، چاه‌های آب هر روز عمیق‌تر و خشک می‌شوند و کشاورزان با چشمانی نگران به زمین‌های تشنه خود می‌نگرند. سؤال اینجاست،آیا ما، همه ما، از مسئولان تا مردم عادی، برای نجات این بحران آماده‌ایم؟ مدیریت بحران آب در استان آذربایجان شرقی به دلیل موقعیت جغرافیایی، تغییرات اقلیمی، افزایش مصرف آب و چالش‌های مدیریتی به یک موضوع حیاتی تبدیل شده است. این استان با مشکلاتی مانند کاهش بارندگی، خشک‌شدن رودخانه‌ها و دریاچه‌ها (مانند دریاچه ارومیه)، افت سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش تقاضای آب در بخش‌های کشاورزی، صنعتی و شرب مواجه است.دلایل وضعیت بحرانی آب در آذربایجان شرقی عبارتند از : کاهش نزولات جوی و خشکسالی‌های متوالی، خشک‌شدن بخش‌هایی از دریاچه ارومیه و تهدید اکوسیستم منطقه، افت شدید سطح آب چاه‌ها و خطر شور شدن آب‌های زیرزمینی، مصرف بی‌رویه در بخش کشاورزی با روش‌های سنتی آبیاری.و کشت محصولات کشاورزی پر آب. تاکنون چند طرح برای نجات دریاچه ارومیه و تأمین آب کشاورزی مطرح شده، اما آیا این طرح‌ها به موقع و باکیفیت اجرا شده‌اند؟ آیا برخورد جدی با چاه‌های غیرمجاز و مصرف بی‌رویه آب انجام شده است؟ آیا بودجه کافی به مدیریت پایدار آب اختصاص یافته یا همچنان اولویت‌های دیگر در صدر هستند؟ کشاورزی بیش از۸۰٪ آب استان را مصرف می‌کند. بسیاری از کشاورزان هنوز به روش‌های سنتی آبیاری اصرار دارند، در حالی که آموزش‌های رایگان برای آبیاری نوین ارائه شده، اما استقبال از آن کم بوده است، الگوی کشت هنوز پرآب‌بر است (مانند سیب و گندم) و تغییر آن نیازمند حمایت بیشتر دولت است.
### فرهنگ سازی و آمادگی مردم برای عبور از بحران کمبود آب هرچند کمبود آب در شهرها محسوس است، اما مصرف خانگی هنوز بالاست. فرهنگ صرفه‌جویی در رسانه‌ها تبلیغ می‌شود، اما آیا مردم واقعاً به آن عمل می‌کنند؟ نجات آذربایجان شرقی از بحران آب نیازمند عزم ملی است، دولت باید با اجرای سریع‌تر طرح‌های آب، از بوروکراسی اداری دست بردارد. کشاورزان باید بپذیرند که زمان تغییر روش‌ها فرا رسیده، مردم باید مصرف آب را نه یک انتخاب، که یک تکلیف ملی بدانند. آیا ما برای نجات آب آذربایجان شرقی آماده‌ایم؟ فردا دیر است . اگر امروز اقدام نکنیم، فردا نه تنها کشاورزی از بین می‌رود، بلکه تالاب‌ها خشک، روستاها خالی و زندگی سخت‌تر خواهد شد. آمادگی یعنی اقدام الآن، نه وقتی که چاه‌ها کاملاً خشک شوند. راهکارهای فوری و بلندمدت برای مدیریت این بحران : اصلاح الگوی کشت و آبیاری، جایگزینی محصولات پرآب‌بر با گونه‌های کم‌مصرف و تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر، توسعه سیستم‌های آبیاری نوین (قطره‌ای و تحت فشار)، جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و نظارت بر برداشت آب،احیای سفره‌های زیرزمینی با پروژه‌های آبخیزداری، احیای دریاچه ارومیه، تخصیص حق‌آبه زیست‌محیطی و کاهش برداشت از حوضه آبریز، اجرای دقیق طرح‌های انتقال آب با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی، فرهنگ‌سازی و مشارکت مردمی، احیای رودخانه‌های خشک‌شده مانند آجی‌چای، مدیریت بهینه آب موجود در سدهای موجود (مانند سد ستارخان، سد نهند)، آموزش عمومی برای کاهش مصرف آب در خانه‌ها و صنایع، تشویق به استفاده از پساب تصفیه‌شده در کشاورزی، نوسازی سیستم‌های آبرسانی برای کاهش هدررفت آب در شبکه‌های شهری و روستایی، بازچرخانی آب در صنایع، کاهش مصرف آب در تولید انرژی
(جایگزینی نیروگاه‌های آبی با انرژی خورشیدی و بادی)، جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجازو کنترل برداشت از چاه‌های مجاز، اطلاع‌رسانی درباره بحران آب از طریق رسانه‌ها و مدارس و ترویج فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف آب.بحران آب در آذربایجان شرقی تنها با همکاری دولت، کشاورزان، صنایع و مردم قابل مدیریت است. اگر امروز اقدام نکنیم، فردا برای جبران خیلی دیر خواهد بود. باید از فرصت‌های موجود استفاده کرد و با برنامه‌ریزی دقیق، از تبدیل این بحران به یک فاجعه جلوگیری نمود. مدیریت بحران آب در آذربایجان شرقی نیازمند رویکردی یکپارچه، مشارکتی و پایدار است که در آن همه بخش‌های مصرف‌کننده، سیاستگذاران و مردم همکاری داشته باشند. بدون اقدام فوری و برنامه‌ریزی بلندمدت، این بحران می‌تواند به یک فاجعه زیست‌محیطی و اقتصادی تبدیل شود. واقعیت تلخ: بحران آب در آذربایجان شرقی جدی‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنیم .