مروری برکاندیداهای ۱۰ دوره انتخابات ریاست جمهوری

به جرات می توان گفت که ایران اسلامی یکی از پرتجربه ترین کشورهای دنیا در زمینه برگزاری انتخابات می باشد به طوری که در سی و اندی سال که از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی می گذرد، ما هر ساله به طور میانگین شاهد برگزاری یک انتخابات در کشور بوده ایم.یکی از مهمترین انتخاباتی که تاکنون بارها در کشور برگزار شده و در هر زمان به تناسب شرایط کشور، منطقه و جامعه جهانی حساسیت های منحصر به فرد خود را داشته است انتخابات ریاست جمهوری بوده است. نظام جمهوری اسلامی ایران در سی سال حیات خود ۷ رئیس جمهوری داشته است. دو رئیس جمهوری اول ایران نتوانستند دوران چهار ساله مسئولیت خود را به پایان برسانند؛ اولی برکنار شد و از ایران گریخت و دومی توسط عوامل منافقین ترور شد. اما چهار رئیس جمهوری که در پی آمدند، هر یک دو دوره پیاپی در این سمت بوده اند.

حال که در آستانه یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران قرار داریم، آمار۱۰ دوره پیشین انتخابات و مهم ترین تحولات و حوادثی را که در هر دوره اتفاق افتاد مرور می‌کنیم تا هم اهمیت این انتخابات بیش از پیش بر همگان مشخص و مبرهن شود و هم اینکه با استفاده از آمارهای موجود بتوانیم به دید روشنی از چگونگی مشارکت مردم در انتخابات آتی(دوره یازدهم ریاست جمهوری) بپردازیم.

بررسی آماری ده دوره انتخابات ریاست جمهوری می تواند تحلیلی راهگشا و کارآمد در نظر به نوع و برخورد مردم در مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب بالاترین مقام اجرایی کشور باشد.تحلیلی که امروز نیز مطمئنا باتوجه به گرایش های مختلف در کاندیداها مفید فایده خواهد بود.

به گزارش پایگاه خبری صراط، مشارکت در حدود ۶۸ درصدی مردم در دور اول ریاست جمهوری باتوجه به این که تمامی نامزدها به نوعی در چهارچوب حکومت جدید بودند و هرکدام به نوعی دعوی به دست آوردن کرسی ریاست بالاترین نهاد اجرایی کشور را داشتند، اولین نکته ای است که در انتخاب دوره اول به چشم می خورد .علاوه بر فضای مسموم ایجاد شده توسط گروه های ضدانقلاب که در ان دوران هنوز اجازه فعالیت در صحنه سیاسی را داشتند، رد شدن جلال الدین فارسی کاندیدای مورد تأیید حزب جمهوری اسلامی و بسیاری از تشکل های ارزشی به بهانه تشکیک در ایرانی الاصل بودن نامبرده ازجمله عوامل تنش زا در بستر اجتماعی مشارکت مردمی در بهمن ماه ۱۳۵۸ بود.

در دوره دوم اما علی رغم این که انقلاب نوپای ایران به دنبال اتخاذ مشی مسلحانه و ترورهای کور توسط منافقین و دیگر گروه های ضدانقلاب، وارد یکی از بحرانی ترین مقاطع تاریخی خود شده بود اما با حضور ۶۵ درصدی مردم و رأی در حدود سیزده میلیونی شهید رجایی به دنبال ترور ۷۲ نفر از بهترین یاران انقلاب در هفتم تیر ماه به نوعی واگویه این احساس ملت بود که شهید رجایی به همراه یار دیرینه اش دکتر باهنر همان نمادهایی هستند که می توانند استقامت و ایستادگی هرچه باشکوه تر ایران و ایرانی را به تماشا بگذارند و رأی به ایشان به معنای نمایش همبستگی و مقاومت ملت انقلابی ایران است. اگرچه کینه توزی منافقین اجازه نداد که طعم این همدلی بیشتر از یک ماه در جان و ذائقه ملت ایران بماند، ولی حضور آیت الله خامنه ای در دور سوم که تنها یک ماه بعداز انتخابات دور دوم بود و مشارکت ۷۵ درصدی مردم و رأی ۱۶.۸۰۰.۰۰۰ هزار نفری آیت الله خامنه ای که چیزی در حدود ۹۵ درصد کل آرای مأخوذه بودنشان داد که مردم به هر کنش مذبوحانه ای از آنچه و آن که دشمن می پنداشتند، واکنشی سترگ و حماسه وار نشان داده و می دهند اما دور چهارم، پنجم و ششم انتخابات ریاست جمهوری هرکدام بنا بر دلایل متعدد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با مشارکت نسبی مردم روبه رو شد که البته در تبیین آن ذکر چند نکته حائز اهمیت است،

 اول این که دور چهارم انتخابات مصادف با دومین دور ریاست جمهوری حضرت آیت الله خامنه ای بود و برای سیاسیون مسلم بود که ایشان کماکان منتخب ملتی خواهد بود که در شرایط جنگ و تحریم های اقتصادی است و تنش هایی که پیرامون ادامه جنگ و پذیرش قطعنامه در جامعه جریان دارد ایجاب می کند که سکاندار امور کشور تغییر نیابد،به همین دلیل آن گونه که در دوره های بعد در زمان دور دوم انتخاب هاشمی و خاتمی ملاحظه می شود به طور کل انتخابات از مشارکتی پایین تر در مقایسه دور اول هر رئیس جمهور برخوردار شده است.

اما دور پنجم که همراه با پایان جنگ و ضرورت سازندگی کشور و پس از ارتحال امام خمینی(ره) و در اوایل رهبری حضرت آیت الله خامنه ای برگزار می شود نیز برای مردم مسلم بود که تنها هاشمی رفسنجانی فردی است که از عهده این مهم برمی آید لذا رقیبی برای وی متصور نبود.

دردور ششم نیز به دلیل شرایط پیش گفته در انتخابات دومین دور هر رییس جمهوری افزایشی در میزان مشارکت دیده نمی شود ،گرچه رأی آقای هاشمی به علت نخستین رقابت جدی در طول ادوار انتخابات ریاست جمهوری به نسبت افت می کند و رقیب ایشان اقای توکلی در مقایسه بارقبای سایر ادوار رأی قابل توجهی می آورد.اما دور هفتم که از بی نظیر ترین مشارکت مردم در طول تاریخ انتخابات تا به حال بوده است با مشارکت بیست میلیونی و درصدی بالغ بر ۸۰ درصد واجدین شرایط نقطه باشکوهی در تاریخ انتخابات بود. در این دوره شعارها و محورهای فکری جدیدی که آقای خاتمی مطرح کرد و وعده هایی که درمورد تغییر فضای سیاسی و فرهنگی موجود داد، مردم را به سوی این شعارهای جدید جذب نمود. این درحالی بود که رقیب ایشان وعده حفظ وضع موجود دوره هاشمی با انجام برخی تغییرات را می داد.

اما در دوره هشتم نیز که شاهد مشارکت تا ۶۶ درصد بوده ایم انتخابات حضور ۱۰ نامزد ریاست جمهوری را تجربه کرد و شاید یکی از عللی که حضور مردم را در انتخاب هشتم به نسبت انتخاب هفتم شان کمرنگ تر کرده همان تکثر نامزدها و جدی نگرفتن رقابت آنها با آقای خاتمی در ذهن مردم باشد.
        
بررسی آماری
انتخابات در نظام جمهوری اسلامی یکی از مؤلفه های اصلی مشارکت همگانی توأم با احساس مسئولیت مردم در اداره کشور خود می باشد. افتخار نظام جمهوری اسلامی در طول ۳۰ و اندی سال گذشته، تلفیقی از دینداری و مردم سالاری در مدل جمهوری اسلامی است.مردم ایران به طور متوسط در بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به طور متوسط هر سال یک بار در انتخابات شرکت کردند.

در همین راستا در آستانه یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری سعی کردیم در این مطلب به تحلیل آماری هشت دوره انتخابات ریاست جمهوری بپردازیم تا میزان حضور مردم در هر دوره از انتخابات معین شود.

دوره اول:

انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ ۵/۱۱/۵۸ در سراسر کشور برگزار گردید. در این انتخابات ۱۲۴ نفر داوطلب شدند که صلاحیت هیچ یک رد نشد و تمامی این افراد وارد میدان رقابت شدند. جمعیت واجد شرایط جهت شرکت در این انتخابات ۲۰۸۵۷۳۹۱ نفر بود که از این تعداد مجموع آراء شرکت کنندگان ۱۴۱۵۲۹۰۲ نفر یعنی ۶۷.۸۶% از مردم مشارکت نمودند. براساس ماده ۵ لایحه قانونی انتخابات اولین رئیس جمهوری ایران مصوب ۲۸/۹/۵۸ شورای انقلاب «وزارت کشور فهرست داوطلبان ریاست جمهوری که حائز شرایط تشخیص داده شد را جهت تأیید صلاحیت به حضور رهبر انقلاب تقدیم می نماید.» با این وصف تأیید صلاحیت نامزدهای انتخابات اولیه ریاست جمهوری به عهده حضرت امام خمینی (ره) بود و ایشان تمام ۱۲۴ نفر را تأیید و در نهایت ۱۰۷ نفر در روز رأی گیری به رقابت پرداختند.

چهره های شاخصی که در این رقابت شرکت نمودند عبارتند از: ابوالحسن بنی صدر (وزیر دارایی وقت) با ۱۰۷۵۳۷۵۲ رأی (۷۵.۷%) و دکتر حسن حبیبی (وزیر علوم و آموزش عالی وقت) با ۸۵۲/۶۷۶ رأی (۴.۷۸%)، دکتر کاظم سامی سرپرست جمعیت شیرخورشید سرخ ایران با ۱۶۱/۹۰ رأی (۰.۶۴%) از چهره های شاخص دیگر صادق خلخالی، مسعود رجوی، سید احمد محسن(استاندار خوزستان) نیز بودند.

اولین رئیس جمهور کشور بنی صدر انتخاب گردید که پس از عزل وی توسط مجلس و حضرت امام (ره)، در یک سال و شش ماه بعد، دومین انتخابات ریاست جمهوری برگزار گردید.

دوره دوم:

انتخابات دومین دوره ریاست جمهوری در تاریخ ۲/۵/۶۰ پس از گذشت یک سال از آغاز جنگ تحمیلی برگزار گردید. براساس قانون مورخ ۱۳/۴/۶۰ مصوب مجلس شورای ملی (اسلامی) تأیید صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری به عهده شورای نگهبان گذاشته شد. در این دوره ۷۱ نفر داوطلب شدند که فقط صلاحیت ۴ نفر از سوی شورای نگهبان تأیید گردید. در این انتخابات ۲۲۴۳۹۹۳۰ نفر واجد شرایط شرکت در این انتخابات بوده اند که از این تعداد ۱۴۵۷۳۸۰۳ نفر یعنی ۶۴.۲۴% مردم شرکت کردند.

چهار چهره شاخصی که در این رقابت شرکت نمودند عبارت بودند از: سیداکبر پرورش(نماینده مجلس) با ۳۳۹۶۴۶ رأی(۲.۶۷%)، عباس شیبانی(پزشک) با ۶۵۸۴۹۸ رأی(۴.۵۳%)، حبیب الله عسگراولادی مسلمان(نماینده مجلس) با ۲۴۹۴۵۷ رأی (۱.۷۲%) که منتخب این دوره محمدعلی رجایی از میان ۱۴۵۷۳۸۰۳ نفر شرکت کننده (۶۴.۲۴%)، تعداد ۱۲۷۷۰۰۵۰ رأی (۹۰%) را به دست آورد که حکم تنفیذ وی توسط رهبر فقید انقلاب صادر شد. داستان تواضع و خشوع او در مقابل ولایت امر مسلمین و بوسه بر دستان مبارک حضرت امام خمینی(ره) در هنگام دریافت حکم ریاست جمهوری داستانی ماندگار در تاریخ انقلاب و نظام است.

دوره سوم:

پس از شهادت رئیس جمهور شهید رجایی در هشتم شهریور ۶۰ بلافاصله مقدمات برگزاری انتخابات سومین دوره ریاست جمهوری فراهم شد و این انتخابات در تاریخ ۱۰/۷/۶۰ برگزار گردید. در این انتخابات ۲۲۴۳۹۹۳۰ نفر واجد شرایط شرکت بودند که از این تعداد ۱۶۸۴۶۷۱۵ نفر یعنی معادل ۷۴.۲۶% شرکت نمودند. در این دوره ۴۶ نفر داوطلب شدند که پس از بررسی شورای نگهبان صلاحیت ۴ نفر تأیید شد. این افراد عبارت بودند از پرورش(نماینده مجلس) با ۳۴۸۲۹۴ رأی (۲.۰۲%) حضرت آیت الله خامنه ای (نماینده شورای انقلاب و معاون وزارت دفاع) با ۱۵۹۰۵۹۸۷ (۹۵%) رأی زواره ای (معاون وزارت کشور)با ۵۹۰۵۸ رأی (۰.۳۸%) و دکتر غفوری فرد با ۸۰۵۴۵ رأی (۰.۴۸%)

منتخب این دوره حضرت آیت الله خامنه ای بود که حکم تنفیذ وی در تاریخ ۱۷/۷/۶۰ توسط رهبر فقید انقلاب صادر شد.

دوره چهارم:

انتخابات چهارمین دوره ریاست جمهوری در تاریخ ۲۵/۵/۶۴ در سراسر کشور برگزار شد. در این انتخابات ۵۰ نفر داوطلب شدند که شورای نگهبان صلاحیت ۳ نفر را تأیید نمود. در این انتخابات ۲۵۱۳۳۸۰۲ نفر واجد شرایط بودند که از این تعداد ۱۴۲۳۸۵۸۷ نفر معادل ۵۴.۷۸% شرکت نمودند. نامزدهای این دوره و آرای آنها عبارتند از: حضرت آیت الله خامنه ای با ۱۲۲۰۵۰۱۲ رأی (۸۵%) عسگر اولادی مسلمان با ۲۷۸۱۱۳ رأی (۱.۹۵%) و محمود کاشانی (استاد دانشگاه) ۱۴۰۲۹۵۳ رأی (۹.۸۵%).

دوره پنجم:

انتخابات پنجمین دوره ریاست جمهوری پس از ارتحال جانگداز رهبر فقید انقلاب در تاریخ ۶/۵/۶۸ برگزار شد. این در حالی بود که چهارمین رئیس جمهوری عملاً تا ۱۷ مهر آن سال باید در پست ریاست جمهوری انجام وظیفه نماید. اما به علت ارتحال رهبر فقید انقلاب در تاریخ ۱۴/۴/۶۸ و انتخاب رئیس جمهور وقت به رهبری نظام جمهوری اسلامی، انتخابات روز جمعه ششم مرداد ماه برگزار گردید و این دوره یک ماه و نیم زودتر از موعد مقرر آغاز گردید. در فاصله ارتحال رهبر کبیر انقلاب و انتخابات پنجمین دوره ریاست جمهوری، امورات مربوط به رئیس جمهوری توسط رهبر جدید انجام می گرفت. در این انتخابات ۳۰۱۳۹۵۹۸ نفر واجد شرایط شرکت بودند که از این تعداد ۱۶۴۵۲۶۷۷ نفر شرکت کردند یعنی ۵۴.۵۹% واجدین شرایط.

همچنین در پنجمین دوره، ۷۹ نفر داوطلب شدند و دو نفر ایشان تایید صلاحیت شدند که عبارتند از: هاشمی رفسنجانی(رئیس مجلس شورای اسلامی) با ۱۵۵۵۰۵۲۸رای(۹۴%) و شیبانی(نماینده مجلس) با ۶۳۵۱۶۵ رای (۳.۸۶%).

دوره ششم:

انتخابات ششمین دوره ریاست جمهوری در تاریخ ۲۱/۳/۷۲ برگزار گردید. در این انتخابات ۳۳۱۵۶۰۵۵ نفر واجد شرایط شرکت بودند که از این تعداد ۱۶۷۹۶۷۸۷ نفر معادل ۵۰.۶۶% شرکت نمودند. شورای نگهبان از میان ۱۲۸ نفری که ثبت نام کرده بودند ۴ نفر را تأیید نمود که عبارتند از : دکتر توکلی(سردبیر اقتصادی روزنامه رسالت) با ۴۰۲۶۸۷۹ رأی (۲۳.۹۷%)، جاسبی (رئیس دانشگاه آزاد اسلامی) با ۱۴۹۸۰۸۴ رأی (۸.۹۲%) طاهری (مجری طرح سازمان صنایع دفاع) با ۳۸۷۶۵۵ رأی (۲.۳۱%) هاشمی رفسنجانی با ۱۰۵۶۶۴۹۹ رأی (۶۳%).

دوره هفتم:

انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری در تاریخ ۲/۳/۷۶ برگزار گردید. در این دوره ۳۶۴۶۶۴۸۷ نفر واجد شرایط شرکت بودند که از این تعداد ۲۹۱۴۵۷۴۵ نفر شرکت نمودند که معادل ۷۹.۹۲% بود و در این انتخابات ۲۳۸ نفر داوطلب شدند که از این تعداد چهار نفر توسط شورای نگهبان تأیید شدند. حجت الاسلام خاتمی با ۲۰۱۳۸۷۸۴ رأی (۶۹%) حجت الاسلام ناطق نوری با ۷۲۴۸۳۱۷ رأی، محمد ری شهری با ۷۴۴۲۰۵ رأی، زواره ای با ۷۷۲۷۰۷ رأی. حکم تنفیذ حجت الاسلام خاتمی در ۱۲/۵/۷۶ از سوی مقام معظم رهبری صادر شد.

دوره هشتم:

انتخابات هشتمین دوره ریاست جمهوری در تاریخ ۱۸/۳/۸۰ برگزار گردید. در این دوره ۴۲۱۷۰۲۳۰ نفر واجد شرایط شرکت بودند که از این تعداد ۲۸۱۵۵۹۶۹نفر شرکت نمودند که معادل ۶۷.۷۷% ضریب مشارکت مردم بود. در این انتخابات از میان۸۱۷ داوطلب ثبت نام کننده، تعداد ۱۰ نفر توسط شورای نگهبان تأیید شدند که سید محمد خاتمی بار دوم با ۲۱۶۵۹۰۵۳ رأی (۷۷%) و پس از آن دکتر توکلی، شمخانی، غفوری فرد، فلاحیان و جاسبی و… در مراتب بعدی قرار گرفتند. حکم تنفیذ حجت الاسلام خاتمی در تاریخ ۱۱/۵/۸۰ توسط مقام معظم رهبری صادر شد.
 

دوره نهم :

نتایج انتخابات دور اول ریاست جمهوری دوره نهم نشان می دهد که آقای هاشمی رفسنجانی با ۶.۱۶ میلیون نفر معادل ۲۱ درصد آرا نفر اول ، آقای احمدی نژاد با ۵.۷۱ میلیون نفر (۱۹.۵درصد ) نفر دوم بوده و پس از ایشان آقای کروبی با ۵.۰۷ میلیون نفر (۱۷.۳درصد) ، قالیباف با ۴.۰۷میلیون نفر (۱۳.۹درصد ) ، معین با ۴.۰۵میلیون نفر (۱۳.۸درصد) ، لاریجانی با ۱.۷۴ میلیون نفر (۵.۹ درصد) و مهرعلیزاده با ۱.۲۹ میلیون نفر (۴/۴ درصد ) به ترتیب در رتبه بعدی قرار گرفتند . تعداد آرای باطله نیز ۱.۲ میلیون معادل ۴.۲درصد کل آرا بوده است . پراکندگی آرا و محبوبیت کاندیداها در نقاط مختلف کشور از تنوع قابل توجهی برخوردار است . بر اساس نتایج مرحله اول آقایان هاشمی و احمدی نژاد به مرحله دوم راه یافتند. در بین داوطلبین نام برده شده ، بیشترین واریانس (میزان پراکندگی ) رای استانی به ترتیب آقایان احمدی نژاد ، کروبی و معین اختصاص دارد . رای آقایان هاشمی و قالیباف تقریبا در سطح کشور یکنواخت است اما رای آقایان احمدی نژاد و کروبی دارای پراکندگی بالایی در سطح کشور است .
در مرحله دوم انتخابات، آقای احمدی نژاد موفق شدند اکثریت آرا را به خود اختصاص دهند و به عنوان نهمین رئیس جمهور کشور برگزیده شود .

دوره دهم:
دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، در روز جمعه ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ برگزار شد.که محمود احمدی‌نژاد با (بیش از۲۴ میلیون رأی) در این انتخابات با اختلاف رأی زیادی نسبت به میرحسین موسوی (بیش از ۱۳ میلیون رأی) به پیروزی رسید.در این دوره، ۴۶٬۱۹۹٬۹۹۷ واجد شرایط رای دادن بودند. ۸۵ درصد واجدین شرایط در رای گیری شرکت کردند.
استان یزد با درصد مشارکت بیش از ۱۰۰ درصد(۶۰۹ هزار و ۸۵۶ رای از ۶۰۹هزار و ۳۴۱ نفر واجدین شرایط رای) بالاترین میزان مشارکت در بین استان‌های کشور را داشت.
 
آمار ثبت نام کنندگان و تایید صلاحیت شدگان در ۱۰ دوره انتخابات ریاست جمهوری
در ۱۰ انتخابات ریاست جمهوری گذشته اگرچه تعداد ثبت نام کنندگان در انتخابات ریاست جمهوری ایران نسبتا شیب صعودی داشته اما نسبت تایید صلاحیت شدگان روندی معکوس پیموده است.
بنابراین گزارش به جز سه دوره اول انتخابات ریاست جمهوری در ایران که سیر ثبت نام کنندگان روندی نزولی داشته، در بقیه ادوار تعداد به مشتاقان حضور در این رقابت سیری صعودی را پیموده و گاهی بیش از دو برابر ثبت نام کنندگان در مراحل پیشین، اعلام نامزدی کردهاند.تحلیل گران و مفسران سیاسی وقتی به بررسی افزایش تعداد نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در ایران میرسند، قانون انتخابات را علت العلل این صعود شتابزده میدانند. چرا که شرایط نامزدی در این انتخابات کلی و فارغ از جزئیاتی همچون تعیین سن و سواد میباشد! این در حالی است که برای نامزدی در انتخابات مجلس، هم محدوده سنی و هم محدوده تحصیلی مشخصی مقنن شده است.
نگاهی به قانون انتخابات ریاست جمهوری کنونی نشان میدهد که به موجب ماده ۳۵ این قانون، انتخاب شوندگان هنگام ثبت نام باید دارای این شرایط «رجال مذهبی ، سیاسی»، «ایرانی الاصل»، «تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران»، مدیر و مدبر»، «دارای حسن سابقه و امانت و تقوا» و «مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور» باشند. احراز این شرایط نیز مطابق قانون بر عهده شورای نگهبان است.
افزایش تعداد ثبت نام کنندگان که در دوره نهم از مرز ۱۰۰۰ نفر نیز گذشت، متعاقبا منجر به حذف تعداد زیادی از ثبت نام کنندگان شد که بدون شرایط حداقلی برای حضور در جایگاه ریاست جمهوری بودند.