چرا از غلغلک دادن لذت می بریم؟

کنیس مِسیس واکنش ابتدایی است؛ یک احساس خارش آهسته که توسط حرکت آرام شی ای روی پوست ایجاد می شود. این حس فراگیر است. رابرت می گوید: «به نظرم مارمولک ها، حشرات و تقربیا تمام موجودات نوعی از این حس را دارند که با دستگاه دفاعی سطح بدن سر و کار دارد.» جانوران باید علیه حشرات و انگل های گزنده بتوانند از خودشان دفاع کنند. حال فرقی نمی کند که این واکنش خاراندن گوش باشد یا چیز دیگر؛ زیرا کنیس مِسیس نیز دقیقا چنین واکنشی را توصیف می کند.

غلغلک دادن در نگاه اول شاید بسیار بیهوده به نظر برسد، اما این اتفاق برای انسان ها و برخی از حیوانات بسیار خنده آور است! جاش گاباتیس گزارش می دهد. به گزارش فرادید به نقل از بی بی سی انگلیسی، رابرت پراوین، متخصص مغز و اعصاب دانشگاه مریلند در بالتیمور می گوید: «غلغلک دادن یکی از عمیق ترین و وسیع ترین مباحث علمی محسوب می شود.» رابرت بر روی پدیده های جالبی نظیر سکسکه، خمیازه و باد شکم تحقیق انجام داده است؛ پس چرا این غلغلک از موارد دیگر متمایز است؟ در واقع آنچه در مورد غلغلک دادن می دانید، بسیار محدود است. رابرت می گوید: «همه چیز از دفاع بدنی و برنامه عصبی گرفته تا احساس خود و دیگری در این حس دخیل هستند.» اقوام حیوانی ما، درست مانند دیگر رفتارهای پیچیده انسانی، می توانند به ما در درک پدیده غلغلک دادن کمک کنند. خنده حاوی پیام های فراوانی است انواع غلغلک! در کل دو نوع غلغلک داریم که نام هر یک بسیار سنگین و پیچیده است: کنیس مِسیس (Kenismesis) و گارگالسیس (Gargalesis). کنیس مِسیس واکنش ابتدایی است؛ یک احساس خارش آهسته که توسط حرکت آرام شی ای روی پوست ایجاد می شود. این حس فراگیر است. رابرت می گوید: «به نظرم مارمولک ها، حشرات و تقربیا تمام موجودات نوعی از این حس را دارند که با دستگاه دفاعی سطح بدن سر و کار دارد.» جانوران باید علیه حشرات و انگل های گزنده بتوانند از خودشان دفاع کنند. حال فرقی نمی کند که این واکنش خاراندن گوش باشد یا چیز دیگر؛ زیرا کنیس مِسیس نیز دقیقا چنین واکنشی را توصیف می کند. در سوی دیگر گارگالسیس قرار دارد که پدیده ای منحصر به پستانداران است. گارگالسیس به نوعی غلغلک شدیدتر اشاره دارد که موجب خنده شده و با بازی کردن در ارتباط است – که یک ویژگی منحصر به پستانداران محسوب می شود. غلغلک در سطوح ابتدایی، رشته های عصبیِ مرتبط با حس لامسه و درد را درگیر می کند. اما به این موارد محدود نمی شود. ساموئل تی. سلدن، متخصص پوست، در مقاله ای در سال ۲۰۰۴ نوشت: «غلغلک منتهی به خنده را باید نوعی رفتار اجتماعی دانست تا یک واکنش.» غلغلک دادن جایی در تاریخ تکاملی بشر بسیار جالب و خنده دار می شود. پراوین می گوید: «غلغلک، نخستین محرک خنده است. به نظرم، درآوردن ادای غلغلک با دست یکی از کهن ترین جوک های دنیا است: الان می خواهم غلغلکت بدهم… حتی می توان این جوک را هم برای کودکان انسان و هم برای بچه شامپانزه ها تعریف کرد.» نوزادان انسان و شامپانزه مارینا داویلا راس، روانشناس دانشگاه پورتموث انگلستان نیز این مورد را تایید می کند. خانم داویلا راس بر روی شامپانزه های بازیگوش پژوهش انجام داده است. مارینا از چند نگهبان باغ وحش و مادر خواست تا رفتار نوزادان حین غلغلک دادن بچه های شامپانزه و انسان را ثبت کنند. وی موفق شده تا رابطه بین خنده در انسان واران انسانی و غیرانسانی را بررسی کند. وی می گوید: «ما از داده های آواییِ خنده به همان شکلی استفاده کردیم که یک متخصص ژنتیک از داده های ژنتیکی برای بازسازی مجدد روابط تکاملی استفاده می کند.» این پژوهش که در سال ۲۰۰۹ به چاپ رسید، نشان داد که آواهای تولید شده ی ناشی از خنده های انسان در انسان واران مشترکمان وجود داشته است. بر اساس تحقیق داویلا راس، گرچه گوریل ها و بونوبوها هنگام خنده صدایی شبیه به صدای انسان را تولید می کردند اما صدای خنده اقوام دورترمان را نمی توان بر اساس معیارهای انسانی خنده به حساب آورد. با این وجود، مارینا شجره انواع خنده ها در همان مقاله ترسیم کرد. علاوه بر خنده، رد پای تکاملی غلغلک نیز در این پژوهش بررسی شده بود. مارینا می گوید: «انسان واران به بازی کردن همنوع خود توجهی نمی کند و می خندد. آن ها قادر نیستند به دور از بافت رفتاری، آوا تولید کنند.» اگر قرار باشد چیزی در نگاه این جانوران جالب به نظر برسد، لازمه آن این است که آن ها با یکدیگر بازی کنند. غلغلک دادن یکی از بازی های تمام انسان واران جوان از جمله انسان است. این نوع بازی نفس آدم را بند می آورد و همین احساس تنگی نفس است که به خنده تبدیل می شود. غلغلک دادن یک بونوبو خنده، آوای ناشی از نفس نفس زدن رابرت پراوین می گوید: «به نظرم خنده، همانی صدای ناشی از تنگی نفسِ بازی آزادنه است. اگر یک شامپانزه را غلغلک دهید، صدای خنده اش مشابه صدای نفس نفس زدن است. شامپانزه های جوان از این طریق به یکدیگر می گویند که دارم با تو بازی می کنم و حمله ای در کار نیست. صدای خنده شامپانزه ها یکی از آشکارترین موارد منشا تولید آوای خنده است.» در حیوانات اجتماعی مانند نخستین ها، غلغلک دادن یکی از بهترین روش ها برای بهبود روابط دوستی به شکل کنترل شده است. البته خانم پراوین معتقد است که خنده انسان ها به شدت پیچیده تر است. انسان ها و انسان واران بزرگ حدودا بین ۱۰ تا ۱۶ میلیون سال پیش از یکدیگر جدا شدند. وجود ریشه مشترک غلغلک بین تمام اعضای خانواده انسان واران نشان می دهد که “غلغلک” دست کم تا آن دوره و حتی قبل تر از آن وجود داشته است. خنده و غلغلک در صدر موضوعات تحقیقاتی دانشمندان مشاهده نمی شوند؛ با این حال، نتایج چندین مطالعه به وجود شباهت های بین انسان ها و برخی از اقوام دورش اشاره دارد. سگ ها روزی پاتریشا سیمونه، رفتار شناس جانوری، به سگش “جِین گودال” نگاه می کرد. جین صندلی را مرتب می چرخاند و آواهایی تولید می کرد که نشان از رضایتش دارد. خانم سیمونه نمی دانست که آیا می توان نام این کار را “خندیدن” گذاشت یا خیر. سیمونه پس از مقایسه آوای تولیدی سگ ها با شامپانزه ها دریافت که “نفس زدن تند تندِ شبیه خنده” با زمان بازی کردن این جانوران در ارتباط است. حتی پخش آن صدا موجب کاهش استرس سگ های دیگر می شود زیرا شرایط سرگرمی را در ذهنشان تداعی می کند. فیل ها سیمونه چند سال پیش گزارش داد که فیل های آسیایی به هنگام بازی “نوعی صدای نفس نفس زنان” از خود تولید می کند. گرچه وی آن زمان از لفظ “خنده” برای توصیف آن آواها استفاده نکرد، اما در مقاله جدیدش آن را با خنده سگ ها مرتبط دانست. جویس پول، متخصص فیل کنیایی، می گوید: «انگار که واقعا فیل ها درا غلغلک می دهند و دوست دارند غلغلک داده شوند.» با این همه نمی توان به سادگی غلغلک دادن و خنده این جانوران را مشابه خنده و غلغلک خودمان دانست. پراوین می گوید: «واقعا جرات می خواهد که یک دانشمند نزدیک جانوران پوست کلفت مثل کرگدن شود و با غلغلک دادن آن ها را تحریک کند. این کار قبل از هر چیز خطرناک است.» برای بررسی یک رفتار پیچیده مانند غلغلک، بهتر است کار را از ابعاد کوچک تر آغاز کرد. غواصی در حال غلغلک دادن یک روغن ماهی سیب زمینی! موش ها هر وقت بحث تحقیق مشترک میان انسان و حیوان پیش می آید، موش ها به دلیل ساختار مشابهشان به عنوان گزینه نخست مطرح می شوند. در زمینه غلغلک دادن نیز این امر استثنا نیست. بحث علمی غلغلک دادن موش ها از حدودا دو هفته پیش آغاز شد. یک مقاله جنجالی که در سال ۲۰۱۰ توسط جاک پانکسپ و جفری برگدورف به چاپ رسید، از سرآمدان پژوهش در این زمینه است. پانکسپ که پیشتر بر روی صداهای با فرکانس بالای تولید شده از موش ها (خارج از بازه شنوایی انسان ها) تحقیق کرده بود، به این موضوع فکر کرد که شاید این آواها همانند آواهای تولیدی انسان ها هنگام بازی کردن باشد. وی با همین ایده نزد برگدورف رفت و پیشنهادی غیر قابل ردی را برایش مطرح کرد: «بیا چند موش را با هم غلغلک بدهیم!» در آن زمان، جهان آماده ایده “موش های خوش خنده” نبود و از سوی جامعه علمی نیز مقاومت های صورت می گرفت. از آن پس اما چندین مطالعه در باب غلغلک دادن موش ها و بررسی عواطف مثبتشان منتشر شد. لوکا ملوتی، پژوهشگر دانشگاه برن سوئیس که بر روی حالت های چهره موش ها پس از غلغلک دادنشان تحقیق انجام داده، می گوید: «برخی صداها در موش ها فقط در مواقع خاص مانند غلغلک یا بازی کردن قابل شناسایی هستند که رویه تولیدی شان مشابه فرآیند غلغلک دادن در انسان ها است. این پژوهش نشان می دهد که غلغلک دادن درست همان نواحی از مغز و مجرای عصبی را فعال می کند که در مغز انسان به هنگام تجربه خنده و شادی فعال می شود.» زمانی که داویلا راس پژوهشش را انجام داد، متذکر شد که انسان واران جوان بیش از دیگران از غلغلک دادن لذت می برند. وی می گوید: «غلغلک دادن یک انسان وار جوان کار راحتی است. آن ها دوست دارند که این فرآیند ادامه پیدا کند.» این مورد در مورد موش ها هم صحت دارد. ملوتی و بسیاری از پژوهشگران دیگر دریافته اند که موش هایی جوانی که بیشترین لذت را از غلغلک دادن می برند، در پایان کار مرتب دور دست مربی خود می چرخند تا باز هم آن ها را غلغلک دهد. به سختی می توان این رفتار را مشابه کودک انسان دانست. نیاکان مشترک انسان و اقوامش پانکسپ و برگدورف در مقاله خود نوشتند: «اینکه چنین رفتاری را می توان در پستانداران نخستین مشاهده کرد، نشان می دهد که این رفتار خوشایند از مدت ها پیش در فرآیند تکاملی مغز پستانداران وجود داشته است.» اگر غلغلک – و خنده – زمانی در اجداد مشترک انسان ها و جوندگان وجود داشت، پس باید منشا آن ها را به بیش از ۸۰ میلیون سال پیش دانست. اما داویلا راس معتقد است که وقتی داریم در مورد موش ها، سگ ها و یا دیگر جانوران خوش خنده صحبت می کنیم، باید مراقب باشیم. یک بونوبوی ماده در حال غلغلک دادن بچه اش پراوین می گوید: «به نظرم خنده برگرفته از نفس نفس زدن شدید هنگام بازی است. این موضوع در شامپانزه ها به وضوح قابل مشاهده است و می تواند در جوندگان نیز صحت داشته باشد. گرچه بعید می دانم کسی تاکنون آن ها را مورد سنجش و بررسی قرار داده باشد. ثبت آواهای فراصوت موش ها به مراتب کار سختی است، چه برسد به اینکه بخواهیم مانند تحقیق داویلا راس در مورد شامپانزه ها، آن ها را طبقه بندی کنیم. هر چه از انسان دورتر می شویم، معادله سازی ویژگی ها دشوارتر می شود.» فضای مجازی ویدیوهایی از غلغلک دادن جانوران در فضای مجازی پخش شده که نشان از استقبال مردم دارد. اما باید به هشدار برخی از سازمان های بین المللی نیز توجه کرد. برای مثال در ویدیویی یک لوریس را به شدت غلغلک داده بودند، آواهای تولید شده آن جانور کاملا از روی ترس بود و نه لذت.» در حقیقت، ثبت و ارزیابی احساسات جانوران کار دشواری است. این در حالی است که حتی گربه ها و سگ ها نیز برخلاف باورمان احتمالا از غلغلک دادن خوششان نیاید. این پدیده حتی در انسان ها نیز واکنش یکسانی ندارد: برخی از غلغلک خوششان می آید و برخی دیگر خیر؛ غلغلک دادن می تواند شکنجه آور و یا لذت بخش باشد. علاوه بر آن، دستیابی به عوامل خوشحالی جانوران می تواند موجب بهبود کیفی وضعیت زندگی جانوران باغ وحش شود. اما فراتر از هر چیز دیگری، مهمترین درسی که می توان از غلغلک دادن آموخت این است که جانوران نیز موجوداتی پیچیده و دارای عاطفه هستند که از این حیث قابل قیاس با ما انسان ها هستند. درک این موضوع به تقویت روابط ما و حیوانات کمک می کند و فارغ از هر مسئله دیگری، مفهوم انسان بودن را بیش از پیش بازتاب می دهد. منبع:فرادید