عزم عمومی؛ تنها راهکار حل مشکل حاشیه نشینی

مهم نیست که اسم شان را حاشیه نشین بگذاریم یا ساکنان سکونتگاه های غیررسمی، مهم این است که آن ها فکر می کنند مهم نیستند و این، شاید مهم ترین دردشان باشد.

آی نیوز/ بهنام عبداللهی: حدود ۵۰۰ هزار نفر از مردم تبریز حاشیه نشین هستند؛ یک جمله کوتاه مثل دیوار حاشیه نشینان، تلخ مثال حال و روزشان و بی ثبات مثل عمرشان.

تقریبا تمام کلانشهرهای کشور و ایران وصله دردناکی به نام حاشیه را به دنبال می کشند؛ یعنی خانه ها و مردمانی که گرچه جزو جمعیت آن شهر به شمار می روند اما نه از لحاظ اجتماعی هم وزن دیگر بخش های شهر هستند و نه از لحاظ خانه و کاشانه شرایط مشابهی دارند. آن ها می گویند در شرایط سختی به سر می برند.

اینکه دقیقا از چه زمانی پدیده حاشیه نشینی در کلانشهری چون تبریز طلوع کرد، سوال سختی نیست؛ در دهه ۴۰ با اصلاحات عرضی و اولویت گرفتن صنعت بر کشاورزی، مهاجران روستایی برای کار به سمت شهرها روانه شدند.

مشکل اصلی آن‌ها مسکن بود و مناطق خالی شهر بهترین گزینه برای ساخت خانه، بدون هیچ نقشه و طرح و مجوزی. بر همین اساس کم کم حاشیه‌های شهر متولد شدند.

برای غروب حاشیه‌نشینی چه برنامه‌هایی داریم؟

اما چیزی که اهمیت دارد، این است که برای مقابله با این پدیده معاصر و به عبارتی دیگر برای غروب آن، چه برنامه هایی داریم؟ آیا می دانیم می خواهیم چه کنیم و برای آنچه می دانیم، برنامه ای داریم؟

درباره ساماندهی بافت فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی شهر، قوانین متعددی از جمله قانون ساماندهی و توانمند سازی سکونتگاه های غیررسمی مصوب ۱۳۸۲، قانون ساماندهی، تولید و عرضه مسکن مصوب ۱۳۸۷، قانون احیاء، نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری مصوب ۱۳۸۸ و قوانین مرتبط با میراث فرهنگی در جهت حفظ بافت های تاریخی تدوین شده است. اما امسال که سال ۱۳۹۷ است، ۵۰۰ هزار نفر در تبریز در سکونتگاه های غیررسمی زندگی می کنند.

اما اکنون زمان این حرف ها نیست. حالا که جان نیم میلیون نفر به چند ریشتر زلزله بند است، نباید دنبال مقصر و وظیفه و… گشت. حالا باید کاری کرد.آنچه قوانین می گویند، این است که وظیفه اصلی ساماندهی بافت فرسوده و حاشیه شهر بر دوش دولت است، اما اگر راهتان به اتوبان پاسداران تبریز بیافتد، به این نتیجه می رسید که عملا دولت به وظیفه خود عمل نکرده است.

شهرداری ها هم البته دخیل هستند، اگر چه نقش اول این ماجرا نیستند اما باید هم راستا با دولت در مسیر بازآفرینی شهری حرکت کنند. حال در نبود دولت، بی شک دومین دستگاهی که جزو اصلی ترین متولیان این موضوع به حساب می آید، شهرداری است.

گاهی اوقات مسئولان، مردم و رسانه ها دولت و وظایف آن را در حوزه بازآفرینی شهری فراموش می کنند، تاجایی که استاندار آذربایجان شرقی در جلسه مشترک با مهندسان شهرساز گفت: ساماندهی بافت ناکارآمد شهر، تنها وظیفه شهرداری نیست. این یعنی عملا افکار عمومی سهم شهرداری را بیش تر از سایر بخش ها می دانند.

اما اکنون زمان این حرف ها نیست. حالا که جان نیم میلیون نفر به چند ریشتر زلزله بند است، نباید دنبال مقصر و وظیفه و… گشت. حالا باید کاری کرد. این عقیده شهردار تبریز و بسیاری از مسئولان شهری است که بارها در مصاحبه های مختلف مطرح کرده اند.

۳گام شهرداری تبریز برای خداحافظی با سکونتگاه‌های غیررسمی

حالا باید دید طرح شان برای ادعایشان چیست. شهرداری تبریز برای اینکه با معضل سکونتگاه های غیررسمی و بافت فرسوده شهر مقابله و ساماندهی کند، چه برنامه هایی دارد؟

ایرج شهین باهر، شهردار تبریز در برنامه تلویزیونی مطالبه گفته بود که این سکونتگاه ها را به ۳ لایه تقسیم می کنند؛ لایه اول، مناطقی را شامل می‌شود که ساکنان آن‌ها رغبت به نوسازی خانه‌هایشان دارند اما مقدمه این امر، مسیرگشایی‌های متعدد و ایجاد برخی امکانات عمومی و شهری است.

لایه‌ دوم مناطق حاشیه‌نشین، مناطقی را شامل می‌شود که بسیار پرخطرتر هستند و از جمله آن‌ها می‌توان به محدوده پر خطر نوار شمالی تبریز اشاره کرد که ساکنان این مناطق را به بناهایی تازه‌ساخت در مناطق دیگر شهر هدایت می کنند.

لایه سوم نیز نقاطی را شامل می‌شود که به هیچ وجه قابل نوسازی و احداث امکانات و تجهیزات عمومی نیستند و باید تبدیل به فضای سبز شوند که در طرح تفصیلی کلانشهر تبریز به آن توجه شده است.

به گفته شهین باهر، شهرداری تبریز برای هر ۳ لایه برنامه های کوتاه مدت و بلندمدتی دارد که به صورت متوازن عملیاتی می کند. چیزی که در این گزارش آن را مورد بررسی قرار می دهیم، عملکرد شهرداری تبریز در لایه دوم، یعنی احداث واحدهای جدید و انتقال حاشیه نشینان به ساختمان هایی تازه ساخت است. لایه ای کلیدی، عمیق و بلندمدت.

۱هزار و ۲۰۰واحد، تا به امروز

شهردار تبریز می گوید: لازمه احداث ساختمان های جدید برای انتقال ساکنان حاشیه شهر، در اختیار داشتن زمین است که در همین راستا سعی می کنیم زمین هایی را از اداره کل راه و شهرسازی تحویل بگیریم.

او اعلام می کند که برای اولین بار در کشور شهرداری تبریز بدون بهره مندی از ردیف بودجه دولتی اقدام به احداث واحد مسکونی جدید و جابجایی حاشیه نشینان کرده است.

شهین باهر می گوید: ما به دنبال حل ریشه ای معضل حاشیه نشینی تبریز هستیم و در نقاط مختلف بافت حاشیه نشین تبریز پروژه های ساخت واحدهای مسکونی ایمن و استاندارد اجرا می شود.

طبق آخرین آمار معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تبریز، هم اکنون ۳ هزار و ۱۰۰ واحد واجد شرایط اجرای این طرح هستند.

تا به امروز نیز حدود ۱ هزار و ۲۰۰ واحد یا شروع به احداث شده، یا در حین عملیات بوده و یا تحویل داده شده اند.

منطقه ۱۰ تبریز جزو مناطقی است که میزان وسیعی از سکونتگاه های غیررسمی را در دل خود گنجانده است و به همین خاطر بیش تر پروژه های بازآفرینی، در این منطقه اجرا می شود.

رسول وظیفه شناس، شهردار منطقه ۱۰ تبریز به خبرنگار آی نیوز می گوید: ۱۷۱ واحد تاکنون در بخشی از منطقه تحت عنوان درجاسازی احداث شده و کلنگ احداث ۴۰۰ واحد مسکونی دیگر نیز برای حاشیه نشینان منطقه ۱۰ به زمین زده شده است.

او همچنین خبر می دهد: ۶۰۰ واحد مسکونی برای حاشیه نشینان شهرک اندیشه نیز درحال اجرا است و با این طرح ها بیش از ۱۰۰۰ واحد مسکونی برای حاشیه نشینان تبریز احداث می شود.

اما طبق گفته های شهردار تبریز، اولویت اجرای این پروژه ها بر اساس موقعیت جغرافیایی، حجم تراکم ساکنین و قابلیت اجرایی بودن، مشخص می شود و همچنین همکاری ساکنان بافت حاشیه نشین نیز از دیگر متغیر های تعیین اولویت پروژه های این چنینی است.

 یکی دیگر از مزایای پروژه های این چنینی این است که مجریان دیگر و برخی سرمایه گذاران داخلی و خارجی نیز می توانند به شهرداری تبریز در تسریع عملیات کمک کنند.

برای مثال پروژه احداث ۴۴۰ دستگاه واحد مسکونی در بافت حاشیه نشین شهرک ارم تبریز، به صورت مشارکتی توسط سازمان عمران و توسعه آذربایجان و شرکت خانه سازی پیش ساخته آذربایجان و با همکاری مستقیم شهرداری منطقه ۱۰ تبریز اجرا می شود.

به شهرداری کمک کنید

یکی دیگر از نکاتی که در انجام این پروژه ها حائز اهمیت است، کیفیت ساختمان های جدید است که باید در برابر زلزله مقاوم باشند و از استانداردهای لازم برخوردار شوند.

اما از طرفی دیگر، فریدون بابایی اقدم، رئیس کمیسیون عمران شورای شهر تبریز  در گفتگو با آی نیوز می گوید:  باید مدیریت استان و اداره کل راه و شهرسازی نیز در بحث حاشیه نشینان به شهرداری تبریز کمک کنند.

او همچنین معتقد است که باید اقتصاد شهری آن چنان توانمند شود که شهروندان خود برای نوسازی واحدهای مسکونی اقدام کنند.

این عضو شورای شهر تبریز می خواهد دولت نیز در بحث حاشیه نشینی ورود کند و می گوید: هر دولت در حوزه های مختلف، سیاست های مختلفی دارد و الان سیاست های بازآفرینی مطرح است. دولت به عنوان تسهیل گر عمل می کند.

این روزها هوای تبریز سرد است، سردتر از همیشه. برف که می بارد توجهی نمی کند که به کدام قسمت از شهر باید نبارد و هوا که می خواهد سرد شود، هیچ مرزی میان مناطق شهر در نظر نمی گیرد.

این روزها مشکلات حاشیه نشینی، برای ساکنان این مناطق بیش تر از همیشه نمایان می شود و همین باید باعث شود قید وظایف، مسئولیت ها و بروکراسی های اداری را بزنیم و فکری به حال همشهریان خود کنیم.