بازار تبریز میعادگاه عاشقان اباعبدالله الحسین

»بازار، معادل انگلیسی ندارد. خارجی‌ها هم به بازار ما می‌گویند بازار.« این را یک کارشناس تاریخ می‌گوید. او معتقد است واژه‌هایی مثل »پاساژ و مال و..« هرگز نمی‌نتوانسته‌اند بازار را معنا کنند.
البته شاید »پاساژ« بتواند جنبه خرید و فروش بازار را توصیف کند، اما بازاری مثل بازار تبریز به این خاطر ثبت جهانی نشده است. وقتی می‌گوئیم بازار، از جایی صحبت می‌کنیم که مسجد دارد، حمام دارد، مدرسه دارد، حجره دارد، چندین گونه شغل دارد و علاوه بر داد و ستد کالا، اتفاقات دیگری هم در آن می‌افتد.
در هیچ پاساژی نمی‌توانید ببینید که به خاطر یک جشن ملی یا مذهبی سقف و دیوارها را آذین‌بندی و تزئین کنند، مغازه‌دارها شیرینی بخرند، به همدیگر تبریک بگویند. همینطور نمی‌توان پاساژی مدرن پیدا کرد که در سالگرد یک واقعه تاریخی مثل قیام کربلا و شهادت امام حسین (ع) همه جا را با پرچم سیاه پوش کنند، در یک راسته جمع بشوند، سینه بزنند و عزاداری کنند.
شاید به همین خاطر است که خیلی‌ها معتقدند عزاداری بازار تبریز می‌تواند یک جاذبه گردشگری باشد. البته حالا هم هست. الن مارکی، یک گردشگر فرانسوی می‌گوید هرسال برای تماشای عزاداری بازار تبریز سعی می‌کند به این شهر سفر کند.
این عزاداری دیدن دارد
او می‌گوید: »در نقاط مختلف جهان، فستیوال‌ها و کارناوال‌های متعددی به بهانه مناسبت‌های مختلف برپا می‌شود که برخی از آنها حالا به یک برند تبدیل شده‌اند و سالانه صدها هزارنفر از علاقه مندان در آنها شرکت می‌کنند.«
»اینکه به شکلی منظم افراد در سنین و جایگاه‌های مختف بدون هیچ تشریفاتی در بازار عزاداری می‌کنند و اعتقادات خود را در یک مکان تاریخی و زیبا زنده نگه می‌دارند ارزشمند است.« این گردشگر فرانسوی معتقد است اگر یک مراسم ملی یا دینی بتواند به برند یک شهر یا کشور تبدیل شود و توریست‌ها را به خود جذب کند، در کنار بحث‌هایی مثل توانمندسازی اقتصاد، در صدور فرهنگ یا دین یک ملت به نقاط مختلف جهان هم می‌تواند اثرگذار باشد.
»بی نظیر« واژه‌ای است که الن برای توصیف عزاداری بازار تاریخی تبریز استفاده می‌کند: »اینکه به شکلی منظم افراد در سنین و جایگاه‌های مختف بدون هیچ تشریفاتی در بازار عزاداری می‌کنند و اعتقادات خود را در یک مکان تاریخی و زیبا زنده نگه می‌دارند ارزشمند است.«
عزاداری در بازار تبریز کار دیروز و امروز نیست. گفته می‌شود عزاداری در بازار تبریز از ۵۰۰ سال قدمت دارد. یعنی از زمان تأسیس این بازار که حالا عناوینی همچون «بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان» و «موزه زنده» را به خود اختصاص داده است.
طبل و سنج از درب بازار داخل نمی‌شود
در عزاداری بازار تبریز برخلاف بسیاری از دسته جات و هیئت‌ها پول‌های میلیونی برای مداحی رد و بدل نمی‌شود. همچنین هیچیک از افراد مشهور یا به اصطلاح سلبریتی برای خودنمایی در این عزاداری شرکت نمی‌کنند. بسیاری از کارشناسان مذهبی معتقدند هیچ آسیبی متوجه عزاداری‌های بازار تبریز نشده؛ حتی در سال‌های اخیر هیچکس از بازار تبریز صدای طبل و سنج نشنیده است.
با قرعه کشی که میان ۲۵ محله قدیمی تبریز برگزار می‌شود، دسته یا هیئت عزاداری هرمحله در نوبت خود از درب صندوقچی بازار در حال سینه زنی و زنجیززنی وارد بازار می‌شود و با گذر از راسته‌های مختلف همچون بازار صادقیه، بازار مسگر، بازار دلالان، بورکچی و قندفروشان وارد تیمچه معروف و باشکوه مظفریه می‌شود.
محمدتقی شهیری، یکی از بازاریان قدیمی تبریز در گفتگو با خبرنگار مهر در این باره بیش‌تر توضیح می‌دهد: «هر کدام از دسته‌جات حسینی بر اساس سنت دیرینه برگزاری این مراسم‌ها، نام یکی از خیابان‌ها و محلات قدیمی تبریز را بر دوش می‌کشند و هر کدام با علم‌های ویژه‌ای دسته جات زنجیرزنی، سینه‌زنی و مرثیه خوانی مسیر بازار را طی می‌کنند».
او از جزئیات دسته‌ها در بازار توضیح می‌دهد: «میدان‌داران در وسط این هیئت‌های عزاداری وظیفه میدان‌داری و حفظ نظم و ترتیب را برعهده دارند. میدان‌داران معمولاً از جوانان پرتوان و قوی هیکل دسته هستند تا توان هدایت با نظم و ترتیب هیئت را در طول این مسیر نسبتاً طولانی را داشته باشند. پیر و جوان در کنار هم و دوشادوش همدیگر به عزای سید و سالار شهیدان می‌گریند و اشک ماتم می‌ریزند».
شهیری می‌گوید که هر دسته یک عرب، عجم و سینه‌زن دارد که دسته عرب‌ها پیش از همه وارد بازار شده و پس از آن عجم و بعد زنجیر زنان وارد می‌شوند.
یکی دیگر از جلوه‌های عزاداری در بازار تریز، پخش نذورات است. بیش‌تر مغازه دارها در ایام محرم کسب و کارشان را تعطیل می‌کنند و مقابل مغازه خود صندلی می‌چینند تا با چایی و کیک و … از عزاداران محلات مختلف پذیرایی کنند.
نمونه یک عزاداری اصیل و سنتی
مرثیه و نوحه‌های بازار تبریز کمی متفاوت از سایرین است و با لحن و سبک قدیمی خوانده می‌شود که الفاظ قدیمی زیادی از زبان ترکی اذری نیز در آن‌ها به گوش می‌رسد. عزاداری بازار تبریز نماد بکر و دست نخورده از فرهنگ اصیل عزاداری در آذربایجان است که شاید به دلیل بافت سنتی بازار هنوز برخی بدعت‌های نامطلوب وارد آن نشده است.
حجت الاسلام والمسلمین شعبانی، مدیرکل تبلیغات اسلامی آذربایجان شرقی هم در این باره به مهر می‌گوید: شیوه عزاداری در بازار تبریز نمونه یک عزاداری اصیل و سنتی است که می‌تواند در زنده نگه نداشتن یاد امام حسین (ع) و مکتب ایشان بیش از همیشه تأثیرگذار باشد.
او معتقد است باید با اتخاذ برخی سیاست‌ها زمینه حضور گردشگران و علاقه مندان از نقاط مختلف جهان در عزاداری بازار تاریخی تبریزفراهم شود.
حالا که بیش‌تر افراد از بروز برخی آسیب‌ها در دسته جات عزاداری گلایه می‌کنند، فرصت خوبی است تا برای معرفی عزاداری بازار تبریز در سطح کشور و جهان، قدم‌هایی محکم‌تری برداریم. چه اشکالی دارد گردشگران در کنار صنایع دستی و شیرینی جات، کمی هم از فرهنگ مان به کشور خودشان ببرند؟
گزارش – بهنام عبداللهی