خطر خشکسالی بیخ گوش ترکیه و درس‌هایی که ایران باید بگیرد

با آن که دولت ترکیه در سالیان اخیر، سدسازی و برداشت آزمندانه از منابع آبی دجله و فرات را در دستور کار قرار داده و مشکلاتی برای ایران، عراق و سوریه به وجود آورده، حالا خودش هم در معرض خطر خشکسالی قرار گرفته است.

اهمیت رژیم بارندگی و میزان بارندگی

یکی دیگر از مباحث مهم و حساس در بحران خشکسالی و کم آبی، توجه به تفاوت های ماهوی و فنی بین این دو مفهوم است:

۱.میزان بارندگی.

۲.رژیم بارندگی.

به باور دانشمندان، رژیم بارش از میزان بارندگی مهمتر است. چنین چیزی به چه معنی است؟ با توجه به وضعیت جغرافیایی و اقلیمی ترکیه، در پهنای جغرافیایی این کشور و در اغلب ۸۱ استان ترکیه، بیشترین بارندگی، در فصل زمستان اتفاق می افتد و ثبت می شود. اما حالا، یک تغییر رژیم بارندگی به وجود آمده و بخش قابل توجهی از بارندگی ها، به تابستان منتقل شده است.

اگر فصلی که بیشترین بارندگی در آن ثبت شود، یک فصل خشک باشد، چنین چیزی نه تنها برای کشاورزی، بلکه برای بازگشت آب به آبخوان های زیر زمین، بسیار خطرناک است. چرا که بارانی که در فصل خشک ببارد، خیلی زود تبخیر شده و از دسترس خارج می شود.

کارشناسان و دانشمندان، در تداوم اهمیت فنی این موضوع، به موضوع تغییر رژیم بارش در استان های برفگیر اشاره کرده و استانی را مثال می آورند که در مجاورت مرز ایران قرار گرفته است. استان وان که همواره با کوه ها و ارتفاعات برفگیر خود، از حیث تامین منابع آب زیرزمینی، مثال زدنی بوده است.

به باور کارشناسان، برف مثل باران نیست و رفتار متفاوتی دارد. چرا که باران می رود و برای مدتی طولانی، روی سطح خاک انباشت نمی شود. اما وقتی برف می بارد، مانند پتویی زمین را می پوشاند و آرام آرام آب های زیرزمینی خاک را تغذیه می کند. همچنین از ریشه گیاهان در خاک در برابر یخ زدگی محافظت می کند. اما حالا، چند سالی است که وان، چنان زمستان های مرطوبی دارد که عملاً شرایط جوّی برای تشکیل برف به وجود نمی آید و همین موضوع به ظاهر ساده، به عنوان یک تغییر رژیمی آب و هوایی، بر کم و کیف بارندگی و میزان ورود آب به سفره های زیرزمینی، اثر منفی می گذارد».

وحید کریشچی وزیر کشاورزی و جنگلداری ترکیه نیز درباره تغییر رژیم بارندگی در ترکیه و خطرات آن گفته است:«بین گرم شدن کره زمین و مشکلات اقلیمی ما، ارتباط مستقیم وجود دارد. ما این وضعیت را تغییرات نامناسب آب و هوا می نامیم و از افزایش گرمایش جهانی نگران هستیم.  ما هرگز نمی توانستیم چنین وضعیت نامطلوبی را تجسم کنیم. میزانی از خشکسالی که در سالهای اخیر تجربه کرده ایم، همراه با بیابان زایی و بحران در کاهش تولید محصولات کشاورزی بوده است. در حال حاضر، به هم ریختن قاعده و رژیم و به عبارتی دیگر، بی نظمی در بارندگی حتی از خشکسالی هم خطرناک تر است. باران می بارد بله. اما ناگهان باران می بارد. آخرین نمونه آن، بارندگی شدید در منطقه چوملوجای آنتالیا بود. بارانی که باید در ۹۰ روز می بارید، در یک روز بارید. به عبارت دیگر، ۲۵ درصد از بارندگی یک سال در یک روز از دست رفت».

چه باید کرد؟

کارشناسان مطالعات آب و هوا در ترکیه، در مورد تغییرات خطرناک اقلیمی و تغییر رژیم بارندگی در این کشور، به موضوعات و راهکارهایی اشاره می کنند که بخشی از آنها، در زمره تدابیر مرتبط با حوزه حکمرانی است.

آنان چنین استدلال می کنند که معمولاً در برابر تغییرات سهمگین اقلیمی در جهان و به ویژه گرمایش زمین، از دست یکی دو کشور، کار چندانی برنمی آید و نمی توان به سادگی مانع از تغییرات آب و هوایی شد. اما می توان شرایط را به گونه ای مدیریت کرد که همین میزان کم و محدود منابع آبی که در دسترس بشر قرار دارد، به شکل صحیح مورد استفاده قرار بگیرد و وضع از چیزی که هست، بدتر نشود.

کارشناسان آب در ترکیه، بر روی چند موضوع مهم تمرکز کرده اند که بخشی از آن، قوه مقننه و قوانین سختگیرانه آبی را در بر می گیرد. آنان به این نکته اشاره کرده اند که در بسیاری از استان های ترکیه در یک دهه گذشته، نهادهای دولتی مرتبط با موضوع مدیریت منابع آبی، در برابر این تخلفات، سکوت کرده و اقدام خاصی انجام نداده اند:

۱.حفر هزاران حلقه چاه غیر مجاز در اغلب استان های ترکیه و برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی.

۲.انجام حفاری های غیرقانونی در چاه های مجاز و شکستن و حفر چندین متری سنگ کف چاه های پروانه دار به منظور استحصال بیشتر آب.

۳.بهره برداری غیرمجاز آب در پروژه های صنعتی و کشاورزی فاقد توجیه علمی و اقتصادی و تاسیس هزاران استخر و حوضچه غیرمجاز در مناطق مختلف شهری و روستایی.

۴.بی توجهی به انطباق الگوی کشت کشاورزی با شرایط جغرافیایی و اقلیمی مناطق.

پیشنهاد کارشناسان آب در ترکیه، این است که دولت با حفر چاه های غیرمجاز، بدون تساهل و چشم پوشی برخورد کند، مانع از ساخت و سازها و حفاری های  غیرقانونی شود و در هماهنگی با نهادها، اتحادیه ها و شوراهای کشاورزی، در زمینه هایی همچون  تقویت خاک، اصلاح الگوی آبیاری، اصلاح بذر، کنترل آفات و جلوگیری از تلفات برداشت، تدابیری اتخاذ کند که  بین راندمان کشت و میزان مصرف آب، اعتدال برقرار شود.

ترکیه و ایران در معرض بحران خشکسالی

نگاهی به نقشه ترسیم مخاطرات و ریسک خشکسالی در کشورهای جهان تا سال ۲۰۴۰ میلادی نشان می دهد که هر دو کشور ایران و ترکیه، در لیست کشورهایی قرار گرفته اند که ریسک خشکسالی در آنها تا ۱۷ سال دیگر، در سطحی بالای ۸۰ درصد است.

درس گرفتن از وضعیت ترکیه

امروزه چند و چون مدیریت منابع آبی و حفظ ارزش های مرتبط با محیط زیست، نه تنها بخشی از الزامات سیاست و حکمرانی، بلکه از ستون های مهم حفظ امنیت ملی است.

تغییرات اقلیمی، جهان ما را به عنوان زیستگاه بشریت مورد تهدید قرار داده و بر اساس تازه ترین گزارش های پژوهشگران و دانشمندان زیست محیطی، خاورمیانه و آفریقا، بیش از دیگر مناطق جهان، در معرض تهدیداتی همچون خشکسالی و تهدید مستقیم امنیت غذایی قرار گرفته اند.

در چنین شرایطی، باید این واقعیت را در نظر داشته باشیم که درس گرفتن از تجارب و وضعیت کشورهای دیگر، می تواند فراهم آورنده یکی از کم هزینه ترین و موثرترین مجموعه ها و منابع مطالعاتی برای تصمیم گیری در خصوص آب، خاک، کشاورزی و حکمرانی باشد.

مقایسه آمارها نشان می دهد که ترکیه از بسیاری جهات، وضعیت آبی بهتری از ایران دارد و شرایط اقلیمی، وضعیت بادها، میزان بارندگی و عوارض زمینی، در کنار غنای قابل توجه دو رود استراتژیک دجله و فرات، کاری کرده که این کشور از بسیاری جهات، در مقایسه با ایران، وضعیت بهتری برای توسعه کشاورزی و تامین منابع آبی داشته باشد. اما وقتی که حتی چنین کشوری در معرض خطر خشکسالی قرار می گیرد، طبیعتاً میزان خطر برای ایران بیشتر است و باید ضمن طراحی سیاست ها و رویکردهای مستقل و تدابیر بومی و محلی به منظور مبارزه با خطر خشکسالی، نیم نگاهی نیز به این همسایه غربی داشته باشیم و باور کنیم که خشکسالی و کمبود منابع آبی، یک مساله بنیادین و مهم است که به طور مستقیم با امنیت ملی کشورها ارتباط پیدا می کند.

انتهای پیام/

خطر خشکسالی ترکیه درس‌