جاده میانگذر چه تأثیری بر اکوسیستم دریاچه ارومیه دارد؟

 بر اساس نتایج این طرح، اصلی‌ترین عامل ایجاد جریان در دریاچه و گردش آب در آن، وزش باد تشخیص داده شده که دو دسته طوفان غالب و متناسب با آن دو دسته جریان غالب در این پهنه آبی شناسایی شد. 

در حالت کم‌آبی بخش اعظمی از ناحیه جنوبی خشک است و لذا در این حالت، بود و نبود میانگذر تاثیری بر گردش آب در دریاچه ندارد. در حالت تراز اکولوژیک و پرآبی که ناحیه جنوبی نیز دارای آب است، میانگذر منجر به تغییر الگوی جریان در دو بخش شمالی و جنوبی شده و الگوی گردش آب در دریاچه را به ویژه در مواقع طوفانی برهم زده است. 

نتایج این مطاله نشان می‌دهد؛ با دور شدن از میانگذر، اثر آن بر روی مقادیر سرعت جریان نیز کاهش می‌یابد. اصلاح میانگذر و ایجاد بازشوهای جدید، به تنهایی تاثیر مستقیم بر تغییرات تراز آب دریاچه (حل بحران خشک شدن) نخواهد داشت؛ بلکه بر اکوسیستم دریاچه تاثیر مثبت داشته و در جهت کاهش بحران دریاچه عمل خواهند نمود. به طور کلی هرچه موقعیت قرارگیری بازشدگی جدید در سمت غربی ساحل باشد، شاخص های ارزیابی اصلاح گردش هیدرولیکی بهبود یافته و در نتیجه وضعیت جریان به وضعیت پیش از احداث میانگذر نزدیکتر می‌شود؛ چرا که باز شدگی فعلی نزدیک به ساحل شرقی احداث شده است. 

نتایج این طرح پژوهشی در این دانشگاه همچنین نشان می‌دهد، از نظر عملکرد فاکتور آبگذری در جهت بهبود پارامترهای مرتبط با گردش جریان در تراز اکولوژیکی سطح آب دریاچه و در کنار الزامات سازه‌ای، زیست محیطی و اجتماعی-اقتصادی، سناریوی دو بازشدگی به طول ۵۰۰ متر در شانه غربی جاده میانگذر به عنوان سناریوی ارجح جهت اصلاح انتخاب شد. بر اساس برآوردهای اولیه، هزینه های اجرائی گزینه های اصلاحی نیز برآورد شده است. 

همچنین، بر مبنای نتایج ارزیابی‌های زیست محیطی مربوط به زمان اجرای گزینه اصلاحی، اجرای پروژه از منظر ارزیابی زیست محیطی مورد قبول است. نکته مهم، توجه به این مساله است که براساس ارزیابی مدل هیدرودینامیکی، جهت دستیابی به عملکرد معنادار گزینه اصلاحی، ضروری است که توده آبی دریاچه، حداقل به به تراز ۱۲۷۳ رسیده باشد. بنابراین، متذکر می‌شود که علی رغم اینکه با در نظر گرفتن وسعت کنونی بستر خشک، جهت عملیاتی نمودن سناریوهای اصلاح و بهسازی، از لحاظ اجرایی اکنون زمان مناسبی است، ولی از منظر ارزیابی اجتماعی- اقتصادی و با توجه به وضعیت کنونی حجم توده آبی دریاچه و دورنمای نه چندان معین برای میزان افزایش تراز آب آن در آینده، زمان اجرای طرح، تصمیمی مدیریتی است که پیشنهاد می‌شود با توجه به برنامه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه و شرایط اجتماعی موجود و همچنین با در نظر گرفتن دقیق دستاوردهای اجرای طرح، اتخاذ شود. 

بر اساس یافته های این طرح با توجه به تغییراتی که بستر دریاچه در دو دهه اخیر دستخوش آن شده است و براساس مطالعات ژئوهیدروشیمیایی، این نکته باید مورد توجه ویژه قرار گیرد که بازگشت به شرایط طبیعی در دریاچه با اجرای هر طرح اصلاحی در میانگذر، مستلزم گذر زمان قابل توجهی خواهد بود. نکته مهم، ملحوظ داشتن گزینه های بهسازی دیگر در کنار گزینه بهبود گردش هیدرولیکی است؛ چرا که مهمترین فعالیت مورد ارزیابی منتج به اثرات منفی بسیار بر فاکتورهای زیست محیطی، گزینه «بهره‌برداری از پل» است که با توجه به منتفی شدن گزینه حذف کامل میانگذر (نتایج ارزیابی اجتماعی-اقتصادی)، عملکرد آن به صورت بالقوه مطرح خواهد بود. 

این مطالعه نشان می‌دهد، این گزینه‌ها منوط به وضع قوانین مدیریتی زیست محیطی جهت ملزم نمودن فرآیند راهداری در استفاده از تکنولوژی‌های دوستدار محیط زیست، ممنوعیت حمل و نقل مواد خطرزا برای سلامت زیست محیطی منطقه و همچنین بهبود کیفیت هوا، صدا و محیط بیولوژیکی (اقداماتی نظیر نصب پانلهای حائل صوتی در شانه های جاده) می‌شوند. 

نتایج این طرح نشان می‌دهد؛ مورد مهم دیگر، ملحوظ نمودن قطعی الزامات معماری و سازه‌ای در مسئله مناظر انسان ساخت مربوط به اجرای پل آبگذری در جهت ارتقا فاکتورهای محیط فرهنگی (مشتمل بر گزینه های تفرجگاه ها و اکوتوریسم) است به منظور اجرای آبگذری، در کنار کالورت‌ها و گزینه‌های متنوع مطرح در صنعت پل سازی، شامل مواردی نظیر پل‌های قوسی و پل‌های معلق، دو گزینه سیستم شمع – عرشه و پل کابلی، با شرایط میدانی و همچنین مشخصات دهانه‌های آبگذری، انطباق بیشتری دارند. 

«محمدرضا پورمحمدی» – رییس دانشگاه تبریز گفت: با تشکیل کارگروه‌های تخصصی ستاد احیای دریاچه ارومیه، اجرای طرح‌های مصوب این ستاد به دستگاه‌ها و دانشگاه‌های مختلف محول شده که یکی از این طرح‌ها اثرات جاده میان گذر بر اکوسیستم  این دریاچه، طرح پایش و چندین طرح دیگر دانشگاه تبریز عهده‌دار بوده که طرح میان گذر شهید کلانتری از جمله آن‌ها بود که اخیراً به کمک محققان این دانشگاه به پایان رسیده است. 

وی افزود: این مطالعات از بخش های اصلی شامل مطالعات پایه حوزه آبریز دریاچه، مدل سازی اندرکنش هیدرودینامیکی بخش های شمالی و جنوبی دریاچه، ارزیابی سناریوهای اصلاح میانگذر و ارائه مناسب ترین گزینه اصلاحی بر اساس الزامات اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و سازه ای صورت گرفته است. 

به گفته وی طرح بررسی اثرات جاده میانگذر بر دریاچه، از سوی دکتر علیرضا مجتهدی و دکتر جواد پارسا دو تن از اساتید دانشگاه تبریز در گروه های مهندسی آب و گروه آموزشی آبیاری دانشکده های مهندسی عمران و کشاورزی این دانشگاه به سرانجام رسیده است./ ایسنا