پای ۴۰ سال تجربه‎ی استاد تابلو فرش تبریز

شهریانیوز:رد چاقوی قالیبافی بر انگشت شصت و اشاره‎اش جا خوش کرده است، فارغ از زمان و مکان پشت دار قالی نشسته و اشارت‎های عاشقانه‎ بین فرش و نقشه را با چاقو بر جان قالی می‎ریزد، هر گره از فرش را با چنان ظرافت و حسایت خاصی می‎زند که گویی مادری از فرزند دردانه‎اش مراقبت می‎کند. آلبوم کاری‎اش با عکس‎هایی از تابلو فرش‎های نفیس پر شده، تشخیص عکس از فرش سخت است و قدری دقت می‎طلبد، به طوری که اگر ریسه‎ی فرش و رنگ‎های زنده‎ی آن نباشد، نمی‎توانی تشخیص بدهی که این تصویر واضح، فرشی است که به دست استاد تابلو فرش تبریز بافته شده است.

به گزارش آی نیوزبه نقل از ایسنا،«حبیب ژیلایی»، هنرمند نام آشنا، بی‎ادعا و بافنده‎ی تابلو فرش است، ژیلایی، حدود ۴۰ سال از عمرش را صرف بافندگی کرده است.

کار بافندگی را از چه زمانی شروع کردید؟

حدود ۴۰ سال است که به کار بافندگی تابلو فرش مشغول هستم، هیچ استادی به من آموزش نداده است و خودم از روی علاقه و با نگاه کردن، کار بافندگی را یاد گرفته‌ام. اوایل، صرفا از روی نقشه کار می‎کردم و بعدها با قبول سفارش، از روی پوستر و عکس هم کار کردم. تا به حال سابقه نداشته که فرشی را دیرتر از موعد مقرر تحویل بدهم و همه‎ی مشتریانم از کیفیت فرش راضی بوده‎اند. تا مقطع ششم ابتدایی تحصیل کرده‎ام و مدرک تحصیلی مرتبط با فرشبافی ندارم، جوان‎تر که بودم، آموزش هم می‎دادم، اما با بالاتر رفتن سن، این کار از حوصله‎ام خارج بود و حالا اگر چند نفری خودشان بخواهند که به آن‎ها آموزش دهم، این کار را می‎کنم.

یادتان هست تا کنون چند تا تابلوفرش بافته‎اید؟

اگر تابلو فرش‎های قبلی را حساب نکنیم، در طول ۲۰ سال گذشته حدود ۸۰ تابلو فرش بافته‎ام. شاخص‎ترین آن‌ها، تابلوی «بارگاه حضرت سلیمان و ملکه‎ی صبا» و یکی از معحزات حضرت عیسی است. بافت تابلو فرش «جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه» هم از کارهای اخیرم بود. در بافت این تابلو فرش بسیار زجر کشیدم، به طوری که پنج ماه، شب و روز نداشتم و رنگرزی ۶۲۳ رنگ از ۷۰۰ رنگ این تابلو فرش واقعا سخت بود.

 تصاویر اشخاص مشهور و غیر مشهور را هم که تا دلتان بخواهد کار کرده‎ام. حدود ۲۵ تابلو فرش هم به خارج از کشور ارسال شده است و تا جایی که اطلاع دارم، یکی از آن‎ها در موزه‎‌ای در کانادا و یکی دیگر هم در موزه‎ای در «باکو» در کشور جمهوری آذربایجان است که نقش یک سید خوش نام و آیه‎الکرسی بر روی آن بافته شده بود و پسرم آن را در برنامه‎ی مستندی از موزه‎ای در باکو دیده بود که تلویزیون پخش می‎کرده است.

وضعیت هنر فرشبافی را در آذربایجان شرقی چگونه ارزیابی می‎کنید؟

هنر فرش در گذشته از وضعیت خوبی برخوردار بود، متاسفانه آمدن کامپیوتر و فرش‌های کامپیوتری، به ضرر ما تمام شد، کسی به هنر فرش توجه ندارد، از این هنر فقط یک کارت هنرمندی برایم مانده است که عملا به درد نمی‎خورد!.

نقشه‎ی فرش کامپیوتری را با رایانه طراحی کرده و آن را شماره بندی می‎کنند، به طوری که تا بافت فرش تمام نشود، طرح آن مشخص نمی‎شود، دیگر تفاوت فرش کامپیوتری و سنتی در این است که هر فردی که گره زدن بلد باشد، می‎تواند فرش کامپیوتری ببافد، اما فرش سنتی، بلدی می‎خواهد، مثلا ما در استان حدود ۱۰ نفر استادکار فرش سنتی داریم. فرش کامپیوتری کمر ما را شکست، مردم ترجیح می‎دهند به جای پرداخت مثلا ۱۰ میلیون تومان برای یک تابلو فرش سنتی، آن را با قیمت دو میلیون و از نوع کامپیوتری بخرند.

بدون شک فرش سنتی کیفیت بهتری از فرش کامپیوتری دارد، فرشی که ۳۰ سال پیش بافته‎ام، هنوز هم رنگ‎هایش ثابت است و پس از این همه مدت، هر بار که سفارش دهنده من را می‎بیند، از من تشکر می‎کند، اما در نوع کامپیوتری، نوع مصالح و رنگ‎ها دقیق مشخص نیست و با گذشت زمان کمی، رنگ‎ فرش کم‎رنگ‎تر می‎شود. هم چنین امکان دستکاری و اضافه کردن رنگ دیگری به فرش کامپیوتری وجود ندارد، اما تنوع رنگ در فرش سنتی امکان‌پذیر است.

نخ‌های فرش را خودتان رنگ‏ می‌کنید؟

بله، رنگرزی، امکانات زیادی نمی‎خواهد، اما بسته به اندازه‎ی فرش، می‎توان از ظرف بزرگ و کوچک استفاده کرد. در ابتدا با نگاه به عکس، نخ‎های مورد نیاز را حدس زده و رنگ می‎کنم و اگر رنگ دیگری در اواسط کار، لازم شد، بعدا تهیه می‎کنم. مثلا ممکن است در نگاه اول به یک عکس، فکر کنیم که بافت این عکس فقط به ۲۰ رنگ نیاز دارد، اما با چاپ و بزرگ‎نمایی آن متوجه می‎شوم که برای پیاده کردن آن روی یک فرش، حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ رنگ لازم است. اوایل کار، تمامی رنگ‎ها را به یک باره و یک جا رنگ می‎کردم، اما حالا به خاطر توصیه‎های پزشکی و مضرات رنگ شیمیایی که باعث ضعیف شدن حس بویایی‌ام شده است، با زدن ماسک و رعایت جوانب احتیاط، این کار را در سطح کوچک‌تر انجام می‎دهم.

رنگ مورد استفاده در رنگرزی فرش تبریز و هریس هم شیمیایی است؟

نه فرش هریس و بسیاری از فرش‎های زیرانداز با رنگ‎های گیاهی رنگرزی می‎شوند، در بافت فرش تبریز و تابلو فرش هم اگر کسی خواست و سفارش داد، می‎توان از رنگ‎های گیاهی استفاده کرد، اکثر مشتریان، چهار الی پنج رنگ را گیاهی، سفارش می‎دهند که معمولا رنگ‎های شفاف و روشنی هستند که در زمینه‎ی فرش، بیشتر به چشم می‎آیند.

دوام کدام رنگ بیشتر است؟ گیاهی یا شیمیایی؟

دوام و ماندگاری هر دو رنگ به نوع رنگرزی یا به ترکی «بویاماخ» بستگی دارد، هر چه زمان جوشاندن رنگ‎ها بیشتر باشد، به همان میزان هم رنگ نخ‎ها بادوام‎تر خواهد بود و زمان شست‎وشو، رنگ پس نداده و با سایر رنگ‎ها ترکیب نمی‎شود.

در طراحی نقشه‎ها از چه چیزهایی الهام می‎گیرید؟

 در رنگ‎آمیزی و طراحی، بیشتر از طبیعت و عناصر آن الهام می‎گیرم، مثلا یک روز پاییزی که داشتم از مقابل دانشگاه تبریز رد می‎شدم، رنگ یک برگ که از درخت به پایین افتاده بود، توجه من را به خودش جلب کرد و آن را برداشتم و به خانه بردم و با الهام از رنگ‎های آن برگ، چندین رنگ مختلف درآورده و نخ‌ها را رنگ کردم.

به عنوان یک هنرمند بنام در هنر فرش‌بافی، چرا تا کنون نتوانسته‎اید محصولات خود را بدون واسطه به فروش برسانید؟!

مشتریانی که به طور مستقیم با خودمان آشنا هستند یا مشتری دیگری آنان را معرفی کرده، به خودمان مراجعه می‎کنند، اما هستند کسانی که با مراجعه‎ی مشتری به آن‎ها، ما را معرفی نمی‎کنند و سفارش مشتری را به ما سفارش می‎دهند و بعد از بافت و تحویل، چندین برابر مبلغی که به عنوان دستمزد به ما داده‌اند، سود می‎کنند.

شیشه‎ی مغازه‌ها در بازار فرش تبریز پر از تبلیغات‌هایی است که سفارش می‎گیرند و واسطه‌ها هم به بافندگان چنین می‎گویند که تابلوها را خودشان سفارش می‎دهند تا در مغازه‎ه‌هایشان به فروش برسانند، در حالی که از شخص دیگری سفارش گرفته‌اند! من امکان و توانایی ایجاد یک کارگاه مستقل را ندارم و در جایی هم که من زندگی می‎کنم، کسی توانایی سفارش تابلو فرش چند میلیونی را ندارد.

چه خواسته‎ای از مسئولان دارید؟

پرچم ایران همواره در هنر فرش، بالا بوده و هست و تنها هدف استادکاران هنر فرش هم افتخار آفرینی برای ایران است، از مسئولان خواهش می‎کنیم، فکری به حال ما کنند. بنده ۵۸ سال سن دارم و با ۴۰ سال سابقه‎ی بافندگی، نتوانستم از طریق فرش بیمه شوم، با بیمه‎ی آزاد و ۱۳ سال سابقه بازنشست شدم و ۴۵۰ هزار توامن حقوق می‎گیرم! مسئولان با معرفی هنرمندان این عرصه به رسانه‎ها راه را برای مراجعه‎ی مستقیم مردم به ما هموار کنند.

 متاسفانه کسی از ما حمایت نمی‎کند، در صورتی که حمایت شویم، اثراتی خلق می‎کنیم که نام ایران برای همیشه بر سرزبان‎ها بیافتد، دوستی داشتم که تابلوی «واقعه‎ی عاشورا» را با سرمایه‎ی چند میلیون تومانی خودش بافته بود و با گذشت چندین سال، هنوز هم به فروش نرفته است، در حالی که این یک اثر هنری و مذهبی بود و نباید این طور می‎شد. طرح‎هایی صفر تا صد آن را خودمان کار می‎کنیم، روی دستمان می‎ماند و کسی آن را نمی‎خرد. اصولا این نوع از آثار هنری را توریست‎ها خریداری می‎کنند که آن ‌هم نیاز به حمایت و معرفی دارد، چشممان را به «تبریز ۲۰۱۸» دوخته بودیم که اتفاق خاصی نیفتاد.

من هم برنامه‎هایی برای آینده دارم، اما کمبود بودجه و نبود حمایت از هنرمندان فرش، احتمال تحقق آن را کم می‎کند.

گفت‎وگو از نسرین سوار، خبرنگار ایسنا در آذربایجان شرقی