لباس آذربایجانی‌ نماد اصالت و هویت/از بُورک تا کؤینَک

لباس زنان آذربایجان ی

لباس آذربایجانی‌ نماد اصالت

کی از شناخته شده ترین لباس ها هستند زنان آذربایجان پوشاک متفاوتی با دیگر نقاط ایران داشته و نوع پوشش آنان مظهر و نمادی از جامعه و فرهنگ و نماینده ای از اسطوره‌ها و تاریخ پیشینیانشان است.

 لباس پوشیدن در فرهنگ ترک‌ها، تنها لباس ساده پوشیدن نیست، بلکه گویای هزار نکته از تاریخ و فرهنگ دیرین مردمان این منطقه است.

لباس ترک‌ها با انتخاب رنگ و نقوش روی پارچه و تزیین آن با منجوق‌های رنگارنگ، حاشیه دوزی، گلابتون یا چین‌های زیبا و یا دوختن سکه، همه و همه معرف زبان، شخصیت و منزلت اجتماعی مردمان این منطقه است. پوشاک اینان، نشان دهنده ویژگی‌های هنری، تاریخی، قومی و خلاقیت‌هایی است که در درونشان منعکس شده و حتی معرف وضعیت تأهل و سن زنان این استان است.

لباس آذربایجانی‌ نماد اصالت

نوع و جنس پوشش زنان آذربایجان

استان آذربایجان غربی به دلیل دربرگرفتن دو قوم بزرگ آذربایجانی و قسمتی هم کرد و هم چنین ایل‌ها و عشایر متعدد، انواع مختلفی از پوشاک دارد.

 در آذربایجان لباس‌ها علاوه بر تزئینات و تکنیک دوختشان، با پارچه‌های به کار رفته نیز خود را نمایان می‌سازند. فراوانی و ارزانی مواد خام در این سرزمین کهن، موجب شده است تا پارچه بافی با پشم و ابریشم توسعه فراوانی داشته باشد.

در این استان، پارچه‌هایی همانند ساتن، تافتا، ترمه، موسلین و مخمل، مهم‌ترین پارچه‌ها هستند. زنان این خطه بیش تر به تهیهٔ لباس‌هایی از جنس ابریشم، ترمه یا مخمل علاقه مند بوده و مردانشان اغلب از پارچه‌های پشمی لباس بر تن می‌کنند. هر دو جنس در لباس زیر بیش تر از پارچه‌های پنبه ای بهره می‌برند؛ اما ثروت مندان حتی در لباس زیر نیز ابریشم استفاده می‌کنند.

لباس آذربایجانی‌ نماد اصالت

رنگ لباس دختران آذربایجانی تداعی گر بهار دل انگیز

لباس دختران جوان از رنگ‌های زنده و شاد بوده و زیورآلاتی به آن دوخته شده است، ولی زنان سال مند در نوع پوشش خود از لباس‌هایی با رنگ‌های ملایم و تزئینات بسیار کمی بهره می‌بردند.

 لباس‌های کودکان آذربایجانی از نظر فرم به انواع بزرگ تر شباهت داشته، تنها از نظر اندازه با آن‌ها تفاوت دارند. مخمل برش خورده، پارچه‌های زرکش و پارچه‌های جناغی پشمی راه راه، نشانه ‌ تن پوش‌های مرغوب تر است، که همگی با نوارهای تزئینی و اغلب با توری‌های طلا و نقره در سرآستین‌ها تزئین می‌شوند.

مخمل هنوز هم برای بافت نیم تنه‌ها مورد پسند عامه است. با وجود این لورکس و سایر ابریشم‌های مصنوعی، جای پارچه‌های زربفت و ساتن را گرفته است.

بُورک

لباس‌های زنان ترک آذربایجان با کلاه‌هایی که «بُرک» نام دارد کامل می‌شد، برک‌ها گاهی به شکل ساده بوده و گاهی هم با سکه‌ها یا پولک‌هایی خاص تزئین می‌شد. البته در خانواده‌های اشرافی و ثروت مند، بیش تر لباس‌ها از جمله بُورک و جلیقه بیش تر با سکه تزئین می‌گردید اما اکثریت بانوان این منطقه بیش تر خواهان استفاده از برک‌هایی با پولک‌های رنگارنگ هستند.

ناگفته نماند که این بورک‌ها جذابیت خاصی به چهره آنان می‌دهد البته در برخی ایل‌های این استان نیز زنان کلاه دیگری بر سر می‌گذارند که به تاس کلاً مشهور است و دور تا دور آن ریشه‌های رنگی دارند که کم تر استفاده می‌شود.

لباس آذربایجانی‌ نماد اصالت

یایلیق و چارقد

زنان در این منطقه روسری بر سر کرده و بعضأ نیز صورتشان را در ناحیه چانه می‌پوشاندند. روسری آنان چارقدی بود که موهای آنان را می‌پوشاند. هنگامی که می‌خواستند از منزل بیرون بروند، چاقچوری که زیر جامه در آن بگنجد برپا و چادر مشکی بر سر و روبندی از پارچه با قلابهٔ جواهر به صورت می‌زدند.

نقاب مویی از کربلایی‌ها و پیرزنان بود. بعدها نیم تنه و چادرنماز جای این لباس‌ها را گرفت. خانم‌ها از زری و مخمل و ترمه، نیم تنه و چادرنمازهایی داشتند و آن را با دکمه و سنجاق، طوری می‌بستند که مانند دامن‌های امروزی می‌شد این زنان در بیش تر مواقع از روی روسری یایلیق می‌بستند.

 یایلیق، نوعی سربند است که اکثر اوقات وسط آن کاملاً به رنگ مشکی و حاشیهٔ آن نیز همیشه به رنگ قرمز است که اغلب زنان مسن برای نگه داشتن چارقد آن از بالای پیشانی روی چارقد یا روسری می‌بندند.

در واقع چارقد پارچه مربعی از ابریشم، نخ یا جنس دیگری است که به طور مورب تاخورده و زنان آن را برای پوشش سر می‌پوشند. سر بزرگش در پشت گردن قرار می‌گیرد و دو دنباله‌اش با یک سنجاق، زیر چانه بسته می‌شود.

چارقدها در قرن نوزدهم میلادی، نسبتاً بزرگ بودند. زنان، آن‌ها را نه تنها به هنگام دید و بازدید، بلکه در خانه هم سرمی کردند. دختران جوان از یایلیق استفاده نمی‌کنند و فقط چارقد بر سر می‌کنند.

زنان روستایی و زرتشتی هنوز چارقد بزرگ تری که سرش از پشت کاملاً تا پایین می‌رسد، به سر می‌کنند. امروزه نیز برخی از بانوان ایل شاهسون آذربایجان، چارقد گل داری بر سر می‌کنند که با یک کلاغی بسته می‌شود.

 این چارقدها معمولاً طرح‌های گل دار بزرگ دارند و اکثر اوقات به رنگ روشن هستند. دختران کرد تنها از سرون (سربند) استفاده می‌کنند و چارقد در بین آنان مرسوم نیست؛ اما دختران ترک فقط از چارقد استفاده می‌کنند و یایلیق بر سر نمی‌بندند.

آن چه در بین هر دو گروه ترک و کرد مشترک است، نوع پوشش بانوان مسن (و گاه میان سال) کرد است که هم از چارقد و هم از سرون (به کردی) استفاده می‌کنند، مانند بانوان ترک که هم از چارقد و هم از یایلیق (به ترکی) استفاده می‌کنند.

لباس آذربایجانی‌ نماد اصالت

کؤینَک

کؤینک رویی یکی از لباس‌های شانه ای بوده و معمولاً از جنس ابریشم تهیه می‌شد. این لباس که روی شانه آن دوختی وجود نداشت آستین‌هایی گشاد، بدون یقه و باز دوخته می‌شد.

کؤینک معمولاً به شکلی تویی پوشیده شده و در بیش تر مناطق «گؤینک» نیز نامیده شده است. به طور دقیق «کؤینک، پیراهنی با حدود ۱۵۰ سانتی متر بوده و شانه‌ها بدون درز است که با افزودن چهار فاق مثلثی در زیر بغل، گشاد می‌شود.

یک نوار مستطیلی شکل تزئینی ممکن است یقه ‌ کوچک و راست را بپوشاند. تن پوش‌های پایینی صرفاً مجموعه ای از دامن‌های چند طبقه هستند که حدود نود سانتی متر طول و ۹۰۰ سانتی متر محیط دارند.

جبکن

 یکی دیگر از لباس‌هایی که در فرهنگ آذربایجان روی کؤینک بر تن می‌کنند، جبکن نام داشت. این لباس که بدن را در خود می‌پیچاند، آستر داشت و مهم‌ترین خصوصیت آن آستین‌هایش بودند. این آستین‌ها که بلند و انتهایشان اشکالی متفاوت داشت، از شانه به پایین حالتی شل داشت. این لباس معمولاً از جنس ابریشم و مخمل تهیه می‌شده است.

آرکالیک (آرخالیخ)

یکی دیگر از لباس‌های معروف آذربایجان «آرکالیک» است که در طرح‌ها، رنگ‌ها و مدل‌های متنوعی است. این لباس آستین‌های بلند و گشاد دارد.

آرکالیک، یقه ای باز داشته و دو طرف بدن با دگمه‌هایی در وسط با هم گره می‌خوردند. آرکالیک هایی که روی پارچهٔ مخمل زرشکی سیر اشکالی از گل‌های مختلف دوخته شده بودند، بیش تر مورد توجه اهالی این منطقه است. در این لباس، آستین‌ها تا آرنج تنگ و بعد از آن با پلیسه هایی گشاد می‌شدند. آرکالیک تا همین گذشته نزدیک از روی کؤینک بر تن می‌شده است.

پوشش و لباس محلی مردان آذربایجانی

تا قبل از موضوع کشف حجاب که در سال ۱۳۱۴ به وسیله رضاخان اتفاق افتاد، پوشاک مردان این ناحیه نیز همانند شامل: کوینک (پیراهن) سفید آستین دار با یقه ای گرد یا آخوندی می‌شد. یکی از تن پوش‌های مردان همان کت‌های بلند دوره قاجار بود که در زبان ترکی (آرخالیق یا بؤزمَلی دُن) نامیده می‌شد.

در گذشته کفش معمولی مردان نیز از گالش و چاروق و چکمه   بود که نوع دوم از پوست احشامی مانند گاو میش تهیه می‌شد. بعدها به مرور ایام کفش‌های فعلی و امروزی جایگزین آن‌ها شد. با آغاز حکومت پهلوی، به تدریج این روند برچیده شده و لباس‌های سنتی جای خود را به کت و شلوار و پیراهن‌های امروزی داد. همچنین علاوه بر سرپوش‌هایی مانند عرقچین و یؤن بورک (کلاهی از جنس الیاف پشم گوسفند) استفاده از کلاه‌های لبه دار نیز در بین مردان معمول شد.

پوشاک زنان و مردان قره پاپاق

ایل قره پاپاق گروهی از جمعیت ساکنان استان هستند که در شهر نقده و روستاهای اطراف آن اسکان دارند گفت: پوشاک زنان این ایل کم و بیش مورد استفاده افراد مسن و برخی از جوانان است.

مردان قره پاپاق لباس‌های سنتی خود را از چند دهه قبل کنار گذاشته و امروزه از کت و شلوار استفاده می‌کنند در حالی که در گذشته مردان اغلب پیراهن سفید آستین دار یقه آخوندی می‌پوشیدند.

کت مردان نیز همانند کت‌های دوره قاجار بلند و از ناحیه پشت چین دار بود. شلوارهایشان نیز به شکل شلوارهای راحتی راسته و دم پا گشاد بود. تمایز مردان قره پاپاق نسبت به سایر مردان استان در نوع کلاهشان بود که هنگام ورود به ایران همانند کلاه‌های ترکمنی بزرگ و سیاه بود که همین سیاهی کلاه‌هایشان منجر به نامیده شدن ایشان به قره پاپاق ها (کلاه سیاه‌ها) شد، بعد به مرور زمان کلاه مردان قره پاپاق از پوستبره‌های سیاه و به شکل دوکی تهیه شد.

لباس آذربایجانی‌ نماد اصالت